Yaponiyaning zamonaviy san’ati: an’analar va innovatsiyalar sintezi

Zamonaviy yapon san’atida hali ham G‘arb tendensiyalarining ta’siri seziladi. Biroq, ushbu maqolada taqdim etiladigan rassomlar an’anaviy, sof elementlarni uyg‘un ravishda birlashtirish yo‘lini topdilar va shu bilan yapon badiiy sahnasining rivojlanishiga hissa qo‘shdilar. Ularning novatorlik ishlari nafaqat madaniy to‘siqlarni yengib o‘tdi, balki zamonaviy san’atning jadal rivojlanayotgan dunyosida sezilarli iz qoldirib, qaror topgan me’yorlarga qarshi chiqdi.

Ko‘p asrlik tarixga ega va jahon madaniyatiga chuqur ta’sir ko‘rsatgan yapon san’ati bugungi kunda misli ko‘rilmagan gullab-yashnash davrini boshdan kechirmoqda.

Yaponiya boy madaniy merosining ta’siri zamonaviy san’atda ham seziladi. San’atkorlarning yangi avlodi G‘arb va Sharq an’analarini mahorat bilan sintezlagan holda mamlakatimizning san’at sohasidagi obro‘sini tiklamoqda. Ularning asarlari ham yapon, ham xorijiy kolleksionerlarning e’tiborini tortadi.

Ushbu badiiy tiklanish Yaponiya tarixidagi urushdan keyingi davr, chuqur ijtimoiy va madaniy o‘zgarishlar davri bilan chambarchas bog‘liq. 1950-yillarning oxiridan boshlab Yaponiya G‘arb, xususan, Amerika madaniyatining faol kirib kelishiga duch keldi. Yapon rassomlari bu ta’sirni qabul qilish yoki rad etishni tanlashlari kerak edi.

Quyidagi uchta rassom zamonaviy yapon san’atining yorqin namoyandalari bo‘lib, uning dinamizmi va o‘ziga xosligini namoyish etadi.

Yayoi Kusama

Cheksizlik illyuziyasini yaratadigan nuqtalari va installyatsiyalari bilan mashhur bo‘lgan Yayoi Kusama zamonaviy san’atda tan olingan shaxs bo‘lib, uning mashhurligi Yaponiyadan ancha uzoqqa cho‘ziladi. 1929-yilda tug‘ilib, 1960-yillardan boshlab avangard badiiy harakatda faol ishtirok etib kelmoqda. Uning ijodi rangtasvir, installyatsiya, kinematografiya, performans, adabiyot va modani qamrab oladi.

Kusama ko‘pincha “no‘xat qirolichasi” deb atalsa-da, uning o‘ziga xos naqshlarga bo‘lgan qiziqishi bolaligidayoq, u o‘zining birinchi ishlarini yaratishda akvarel va pasteldan foydalanganida namoyon bo‘lgan. 1950-yillarning oxirida u Qo‘shma Shtatlarga ko‘chib o‘tdi va tezda Nyu-York san’at sahnasida taniqli shaxsga aylandi. 1970-yillarning oxirida Yaponiyaga qaytganidan so‘ng, uning ijodi bir muncha vaqt unutildi, ammo 1980-yillarning oxirida u yana e’tirofga sazovor bo‘ldi va 1993-yilgi Venetsiya biyennalesida yapon paviloni tarkibida ishtirok etgani tufayli eng muhim zamonaviy rassomlardan biriga aylandi.

Bugungi kunda nuqta, ko‘zgu va yorqin ranglardan iborat takroriy naqshlar bilan ajralib turadigan Yayoi Kusama installyatsiyalari butun dunyo bo‘ylab tomoshabinlarning e’tirofiga sazovor bo‘lmoqda. Uning nuqtali qovoqlari zamonaviy san’atda eng mashhur asarlardan biriga aylandi.

Kusama ta’siri tasviriy san’at doirasidan ancha tashqariga chiqadi. Uning asarlariga xos bo‘lgan cheksizlik, takror va to‘planish tushunchalari san’at va tomoshabin o‘rtasidagi chegaralarni yuvib yuboradigan syurrealistik tajribani yaratadi. Dastlab, naqshlardan foydalanish va elementlarni xayoliy takrorlash Kusama uchun xayoliy fikrlarga qarshi kurashish usuli, tomoshabinlar uchun esa uning ichki dunyosiga taklif edi.

Tixaru Shiota

Tixaru Shiota Yaponiyaning eng mashhur yosh rassomlaridan biri. Uning ishlari Venetsiya biyennalesi (2015) va Sidney biyennalesi (2016) kabi nufuzli xalqaro ko‘rgazmalarda namoyish etilgan. Shiotaning ijodi asosan murakkabligi va tez-tez haqiqatdan uzoqligi bilan ajralib turadigan ijro va installyatsiyalarga qaratilgan. 1972-yilda Osaka shahrida tug‘ilgan Shiota Berlindagi Rebekka Xorn va Braunshveygdagi Marina Abramovich kabi taniqli ustalar qo‘lida tahsil olib, ham Yaponiyada ham xorijda ta’lim olgan.

2000-yillarning boshidan boshlab rassom o‘zining immersiv installyatsiyalari uchun xalqaro e’tirofga sazovor bo‘ldi. Ularda fazoda osilgan va kalitlar, eshik qutilari va boshqa yirik elementlar kabi turli xil obyektlar bilan o‘ralgan chigal ip to‘rlaridan foydalanadi.

Rassom asarlari tomoshabinda sirlilik tuyg‘usini uyg‘otadi va o‘z-o‘zini tahlil qilishga undaydi. Ular xotiralar, his-tuyg‘ular va inson tajribasi o‘rtasidagi bog‘liqlikni, shuningdek, begonalashuv muammosini tadqiq etishga undaydi. Ilk ijrolarda ham, installyatsiyalarda ham Shiota fazo konsepsiyasini va tananing uni idrok etish hamda o‘lchash vositasi sifatidagi rolini o‘rganadi.

Rassom o‘zining betakror badiiy tili orqali tomoshabinlarni o‘tmish, bugun va kelajak bilan bog‘laydigan nomoddiy aloqalar haqida o‘ylashga majvur qiladi.

Yuko Moxri

Yuko Moxri – butun dunyoda tan olingan yapon rassomi, zamonaviy san’atning yetakchi vakillaridan biri. Uning noyob kinetik installyatsiyalari unga butun dunyo bo‘ylab shuhrat keltirdi.

Dunyo to‘zg‘in, shovqin-suronli va gavjum, ammo Yuko Moxrining ishlari bizga sekinlashish, bir soniya to‘xtab, yerimizni chinakamiga ko‘rish, eshitish va his qilish imkoniyatini beradi. Yuko bizga shoshilish va to‘xtash kerakligini aytadigan bosimga bo‘ysunmaydi, u o‘z shartlari asosida san’at asari yaratadi, ijod qiladi. 1980-yilda Yaponiyaning Kanagava shahrida tug‘ilgan yosh rassomning installyatsiyalari hech bo‘lmaganda keng va shuhratparast mavzularga tegishli.

Rassom asarlari tabiiy va sun’iy elementlarni uyg‘unlashtirib, galereyalarning me’moriy maydoni va atrofdagi landshaft bilan o‘zaro ta’sir qiladi. Rassom o‘z installyatsiyalarida tabiat va texnologiyalarning o‘zaro bog‘liqligini o‘rganadi.

Rassomning elektromagnit maydon va suv orqali yorug‘lik o‘tganda hosil bo‘ladigan yorug‘lik naqshlarini o‘rganishga bag‘ishlangan ishlaridan birida 2011-yilda Yaponiyada sodir bo‘lgan zilzila oqibatlarini tahlil qilish uchun restavratsiya qilingan qamishdan yasalgan va foydalanilgan. Hind okeanidan ilhomlangan yana bir installyatsiyada ko‘rgazma zalida ekotizimni ifodalash uchun qog‘oz o‘ramlarining yumshoq kaskadlaridan foydalaniladi.