Unutilgan tumor izidan
Sharif Raupov asarlaridagi asriy an’analar
Zargarlik san’ati shunchaki estetika emas, balki madaniyat, tarix va insoniy his-tuyg‘ularning in’ikosidir. Har bir buyum o‘z tarixini hikoya qiladi, usta an’analari va ilhomini yetkazadi. Texnologiyalar doimiy ravishda o‘zgarib turadigan dunyoda zargarlik san’ati o‘z ildizlariga sodiq qolib, butun dunyo bo‘ylab odamlarni hayratda qoldirish va ilhomlantirishda davom etmoqda.
Madaniy voqealarga boy o‘tgan yilning dekabr oyi bizni o‘zbek zargarlik san’atining yo‘qolgan maktablarini qayta tiklayotgan qashqadaryolik iste’dodli zargar Sharif Raupov asarlari bilan tanishtirdi. 2024-yil 13-dekabr kuni O‘zbekiston Tasviriy san’at galereyasida o‘z ishini boshlagan “Unutilgan tumor izidan” nomli ko‘rgazmada 80 dan ortiq eksponat namoyish etilmoqda. Ular orasida XIX asr oxiri - XX asr boshlariga oid zargarlik buyumlari va shu davrga oid bir qancha qadimiy taqinchoqlar mavjud.
Sharifjon Raupov o‘z ishining yuqori malakali ustasi. Uning iste’dodi O‘zbekiston zargarlik san’atining deyarli barcha yo‘nalishlarini, shu jumladan, yo‘qolgan Xorazm maktabini ham qamrab oladi. Sharifjon asarlari o‘tgan davr sog‘inchi va uning estetik ideallari ifodasidir. Ular bobosi, zargar Abdurauf Karvonboshining asrlar osha saqlanib kelayotgan xotirasi bilan chuqur muloqotdir.
Ekspozitsiya o‘z oldiga an’anaviy o‘zbek zargarlik san’atining anonim ustalar tomonidan yaratilgan namunalarini shunchaki qayta yaratish vazifasini qo‘ymaydi. Asosiy maqsad – uzoq vaqtdan beri kundalik turmushdan chiqib ketgan milliy zargarlik buyumlarining eskirgan tushunchasini qayta ko‘rib chiqish va yangi talqinini shakllantirish. Ko‘rgazma tashrif buyuruvchilarni o‘tmish haqida o‘ylashga va ildizlarga murojaat qilishga chaqiradi.
Tashrif buyuruvchining ko‘zi, odatda, O‘zbekiston muzey ekspozitsiyalari vitrinalarida statik gorizontal holatda taqdim etilgan zargarlik buyumlarini ko‘rishga odatlangan. Ko‘rgazma kuratorlari Maqsud Asqarov va Sayyora Nazarova ekspozitsiya qilishning boshqa usulini tanladilar, bu esa buyumlarga qandaydir hayotiy kuch bag‘ishladi. Bezaklarni namoyish etish uchun asos sifatida akrilat va organik shisha kabi termoplastik shaffof materiallardan foydalanilgan. Ularning shaffofligi an’anaviy zargarlik buyumlarining yengilligi va jo‘shqinligini ta’kidlash imkonini berdi.
Ekspozitsiyaning hissiy boyligi, uning taqdimotiga innovatsion yondashuv, shuningdek, multimedia elementlaridan foydalanish ko‘rgazma konsepsiyasining falsafiy va madaniy teranligini ta’kidlaydi.
Ko‘rgazma kuratorlari oilaviy taqinchoqlarni o‘tmishning moddiy dalillari sifatida tahlil qilish orqali ma’naviy xotira va uning ahamiyatini tadqiq etishadi. Ular quyidagi savollarga javob izlaydilar: “Jamiyatning ma’naviy holati buyumlarga bo‘lgan munosabat bilan belgilanadimi? Ular o‘tmish va kelajak o‘rtasida mental ko‘prik bo‘la oladimi?”
Hujjatli kino san’atkori Umida Ahmedova bilan hamkorlikda “Unutilgan tumor izidan” ekspeditsiyasi o‘tkazildi, uning natijasida uchta videoloyiha tayyorlandi.
Birinchi video-art Buxoro zargarlik san’atida xotira va an’analar davomiyligi mavzusiga bag‘ishlangan. Rassom Sharifjon Raupov o‘zining katta bobosi zargarlik asboblaridan foydalanib, ularni o‘tmish ustalari xotirasini saqlaydigan muqaddas obyektlar sifatida taqdim etadi.
Ko‘rgazma tashkilotchilari zargarlik merosining rang-barangligi va qimmatini namoyish etish maqsadida Toshkent shahridagi oilaviy qimmatbaho buyumlar va zargarlik buyumlarini saqlab qolgan oilalarga murojaat qilishdi. Amalga oshirilgan ishlar natijasida “xotira posbonlari” ishtirokida ikkinchi videoloyiha yaratildi. Ular zargarlik buyumlarini namoyish qilish yoki taqib yurish orqali yaqin kishilari haqidagi xotiralari bilan o‘rtoqlashadilar.
Shunday qilib, tashrif buyuruvchilarni ajdodlari bilan bog‘liq buyumlarni saqlashlari va bu buyumlar ular uchun qanday ahamiyatga ega ekanligi haqida o‘ylashga undaydi.
Uchinchi videoloyiha zamonaviy qizlarga XX asr boshlaridagi an’anaviy o‘zbek taqinchoqlari bilan tanishish va ularni taqib ko‘rish orqali shaxsiy his-tuyg‘ularini ifoda etishni taklif qiladi.
ELLE O‘zbekiston tahririyati sizni yanvar oyining oxirigacha ochiladigan ko‘rgazmaga tashrif buyurib an’anaviy zargarlik dunyosidan bahramand bo‘lishga chorlaydi.
Foto Serafim Dim.
