Xotira qatlamlari: an’analar zamonaviy san’at bilan so‘zlashganda

Human House galereyasida 10 may kuni alohida iliqlik hukmron edi: bu safar o‘zbek an’analarining ko‘p qatlamliligini bugungi kun bilan uyg‘unlashtirgan “Qatlama” ko‘rgazmasi bunga sabab bo‘ldi.

Ko‘rgazma nomi qayerdan olingan?

Qatlama – yog‘da qovuriladigan o‘zbek qatlamali noni. Uning oltin rangli qatlamlari an’analarimizning serqirraligini aks ettiradi. Oilaviy marosimlardan to‘qimachilik an’analarigacha, musiqiy merosdan hunarmandchilikkacha – madaniy amaliyotlar jamiyat o‘zgarishlariga moslashib, ichimizda yashab kelmoqda. Ular qimmatbaho iplar kabi bugunni o‘tmish bilan bog‘lab, kundalik hayotga ramziy tus beradi.

An’analarni shunchaki asrab-avaylash emas, balki ularning vaqt o‘tishi bilan qanday o‘zgarishini tushunish ham juda muhim. Nimadir yo‘qoladi, nimadir qoladi, nimadir qayta tug‘iladi. Nima uchun ba’zi shakllar dolzarbligini yo‘qotadi, boshqalari esa yangicha jaranglaydi?

Bugun an’analarning zamonaviy san’atga ta’sirini kuzatish, madaniyatni boyitishi, ijodkorlarni ilhomlantirishi va ularning shaxsiy ifodalarining bir qismiga aylanishini ko‘rish ayniqsa qiziqarli. Ustalarning vizual tili an’analarga yangicha, ammo hali ham tushunarli ohang beradi. Shu bilan birga, ushbu madaniy kodlarning mohiyatini yo‘qotmaslik, ularning aslligi va ruhini saqlab qolish zamonamizning asosiy masalalaridan biridir.

O‘zbekiston zamonaviy san’atida an’ana endi faqat o‘tmish merosi sifatida qabul qilinmayapti. U nafaqat avloddan avlodga o‘tadigan, balki vaqt ta’sirida o‘zgaradigan jonli va moslashuvchan materialga aylanmoqda. An’ana tarix aks-sadolarini o‘ziga singdiradi, kundalik hayot bilan muloqot qiladi, jamiyatning ma’naviy xotirasini o‘zida mujassam etib, zamonaviy muammolarga munosabat bildiradi – ayni paytda madaniy vorislikning muhim qismi bo‘lib qoladi.

Mehmonlarni ko‘rgazma kuratori Svetlana Astaxova samimiy kutib oldi. Bu mallasoch qiz o‘sha oqshomda marosim madaniyati va zamonaviy san’atni birlashtirdi.

Daraxtlarga bog‘langan matolar mahallalarda tut terish uchun osib qo‘yiladigan choyshablarni eslatardi. Oq-qora suratlarda aks etgan kundalik hayot bizni asrlar davomida o‘ziga xos munosabatlar va tamoyillar shakllangan joyga olib boradi. Bu yerda hamma narsa yozilmagan qoidalarga asoslanadi – kattalarga hurmat, muloqotda samimiylik, kichiklarga g‘amxo‘rlik va har qanday vaziyatda bir-birini qo‘llab-quvvatlashga tayyorlik.

Anvar Safoning “Parallaks” kompozitsiyasi shunchaki tomosha qilishga emas, balki diqqat bilan o‘rganib tushunishga undaydi: har qanday idrok shaxsiy qarash, haqiqat esa murakkab va serqirra bo‘lishi mumkin.

Kompozitsiyada kinoda ma’lum bo‘lgan kontrapunkt usuli qo‘llanilgan, bunda vizual va ovoz qatorlari keskin nomutanosiblikka kirishadi: masalan, ekrandagi fojia quvnoq musiqa bilan uyg‘unlashadi.

Laziza To‘laganovaning yorqin uylari har bir kishining qalbiga yaqin bo‘lgan shaharning o‘ziga xos milliy qiyofasini saqlab qolish uchun chuqur tashvish hissini uyg‘otadi.

“Biz eski shaharni, Toshkentimizning asl qiyofasini saqlab qolishimiz kerak, chunki bu tarixiy meros, ochiq osmon ostidagi muzeydir. Har bir ko‘cha o‘ziga xos va go‘zal. Men muhitni his qilib, uni tomoshabinga yetkazishga, o‘zim his qilib, shaharni qanday ko‘rsam, shunday ko‘rsatishga intilaman. Rang, shakllar, istiqbollar. Shu tariqa men o‘z polotnolarimda yo‘qolib borayotgan shahar qiyofasini saqlab qolaman”, – deydi Laziza.

“G‘iybatchilar” asarida o‘zgalar fikridan qo‘rqish aks ettirilgan: xatti-harakatlarda qotib qolish, rad etilish yoki masxara qilinishdan qo‘rqish, boshqalarga yoqish, ularning kutganlariga moslashish istagi haddan tashqari kuchli bo‘lgan insonlar tasvirlangan...

“G‘iybatchilar” – bu odamlar taqdirini o‘zgartiradigan va kimnidir o‘z maqsadi, orzulari, rejalaridan voz kechishga majbur qiladigan dahshatli ibora. Shuning uchun bu odamlar kimlar deb o‘ylab, ularni tasvirlashga qaror qildim”, – deydi Laziza o‘z g‘oyasini iztehzo bilan tushuntirib.

Xurshed Xalilov

Samarqandlik rassom uslubining asosiy xususiyati – u atrofdagi olamni o‘zining shaxsiy idroki orqali qayta anglaydi. U doimo tajribalar o‘tkazib, klassik akademizmdan abstraksionizm va konseptualizmga o‘tadi. O‘z asarlarida Sharq madaniy an’analarini zamonaviy yondashuv bilan qayta yaratadi, ularni oddiy shakllargacha soddalashtiradi, go‘yo makonni tozalab, faqat eng muhim unsurlarni qoldiradi. Bunday yondashuv Turkiston avangardi ustalarining izlanishlari bilan hamohangdir.

Jama Odilov

Garchi J.Odilovning asarlarida “g‘alati dahshat” unsurlari qo‘llanilgan bo‘lsa-da, ular klassik ekspressionizmga – bunda asosiy narsa aniq tasvirlash emas, balki his-tuyg‘ularni ifodalash uslubiga asoslangan. Uning ishlari o‘ziga xos plastik tili, betakror uslubi, yorqin ranglari va personajlarning makonda g‘ayrioddiy joylashuvi bilan ajralib turadi.

Sultanova Tamilla

“Behi tushlari” asarida an’ana murakkab mozaikaga birlashtirilgan timsollar va ramzlarning chalkash labirinti sifatida namoyon bo‘ladi. E’tibor markazida insoniyatga 4000 yildan ortiq vaqtdan beri ma’lum bo‘lgan eng qadimiy mevalardan biri – behi turadi. Chamasi, aynan shu narsa rassomni behini ko‘p yillar davomida to‘plangan va ong osti qa’ridan yuzaga chiqarilgan xotiralarning o‘ziga xos “xazinasi”ga aylantirishga ilhomlantirgan.

Doniyor va Sharifa Sharafxo‘jayevlar

Doniyor va Sharifa Sharafxo‘jayevlar yog‘ochdan yasalgan bir qator asarlarni namoyish etmoqdalar. Ularda chopon Sharq madaniy an’analarining timsoli sifatida gavdalantirilgan. Odatdagi to‘qimachilik matosi o‘rniga bu yerda yog‘ochdan foydalanilgan. Bu esa an’ana asoslarining mustahkamligi va boqiyligini ta’kidlaydi, xuddi o‘tgan yillar xotirasini saqlab qoluvchi daraxt halqalari kabi.

Lina Isyanova

Rassomning asosiy ishi kashta tikishdir. Biroq u qo‘lda tikilgan kashtani an’anaviy hunarmandchilik yoki sevimli mashg‘ulot sifatida emas, balki turli voqealar va shaxsiy talqinlar nozik ip bilan to‘qilgan o‘ziga xos hayot matosi sifatida ko‘radi.

“Qaytish” asari rassomning uyga qaytish haqidagi xayoliy mulohazalarini aks ettiradi. Uning atrofidagi qaldirg‘ochlar ona yurtini eslatib, uni xayolan tanish joylariga qaytarardi.

Anvar Choriqulov

Buxorolik yosh rassom ona shahrining manzaralari va hayotiy lavhalarini aks ettiruvchi betakror uslub yaratdi.

Uning mavhum rasmlari an’anani yangicha talqin etadi – tanish ramzlar yoki tasvirlar orqali emas, balki ayni damda mavjud bo‘lgan, ammo vaqt va ranglarga singib ketgandek tuyuladigan makon orqali.

Suratlar: Anastasiya Kravchenko