Sharifa Sharafxo‘jayevaning olami

Rassom Sharifa Sharafxo‘jayeva. Ichki va tashqi, og‘riq va yorug‘lik, san’at va tomoshabin o‘rtasidagi vositachi. Uning installyatsiyalari bo‘g‘iq ovozda muhim narsalar haqida so‘zlaydi, so‘z bilan ifodalash qiyin bo‘lgan tuyg‘ularni uyg‘otadi. U tabiat, musiqa, odamlar va ularning hikoyalaridan ilhomlanib, shaxsiy kechinmalarni nur va ma’no bilan to‘ldirilgan asarlarga aylantiradi.“San’at davolaydi” ijtimoiy loyihasi doirasida Sharifa saraton kasalligiga chalingan bolalar bilan ishlaydi, ularga his-tuyg‘ularni boshdan kechirishga yordam beradi va ijod orqali umid bag‘ishlaydi.Ushbu suhbatda u o‘zining ichki yo‘lko‘rsatgichi, ilhom marosimlari, nozik qarshilik falsafasi va san’at voqelikdan qochish emas, balki u bilan yuzma-yuz uchrashish ekanligiga bo‘lgan ishonchini baham ko‘radi.

ELLE: San’at sizning hayotiy chaqirig‘ingiz ekanligini birinchi marta his qilgan paytingiz esingizdami?Ha, bu mening birinchi installyatsiyam – KUB yaratilgan payt edi. O‘shanda men O‘zbekiston Tasviriy san’at galereyasida ishlar edim va tomoshabinlar shunchaki tomosha qilmasdan, balki mening asarim bilan muloqotga kirishayotganini kuzatish imkoniyatiga ega bo‘ldim. Kimdir hayratdan qotib qolardi, kimdir jilmayardi, kimdir o‘ziga-o‘zi nimanidir pichirlardi, kimdir esa go‘yo yashirin ma’noni izlayotgandek sinchiklab o‘rganardi.

Bu ajoyib energiya almashinuvi edi. San’at nafaqat shakl, balki so‘zsiz ifodalanadigan tuyg‘u ekanligini angladim. O‘shanda ilk bor tushundim: ha, mening vazifam aynan shu – fikrni qo‘zg‘atish, hissiyotni uyg‘otish, ichki harakatni boshlab berish.

ELLE: Sizning asarlaringiz ko‘pincha nozik his-tuyg‘ular va falsafiy ma’no bilan to‘ldirilgan. Asarlaringizni yaratish jarayonida nima boshlang‘ich nuqta bo‘ladi?Boshlang‘ich nuqta ko‘pincha ichki bezovtalik, dunyoni kuzatishdan tug‘ilgan uchqun bo‘ladi. Bu shaxsiy kechinma, eshitilgan hikoya, tush yoki hatto tasodifan aytilgan so‘z bo‘lishi mumkin. Men dunyoga ma’nolar bilan to‘lib-toshgan polotno sifatida qarayman va mening rassom sifatidagi vazifam bu ma’nolarni ilg‘ab olish va ularni shaklga aylantirishdir.

 Ba’zida bu jarayon og‘riqli, ba’zida quvonchli, lekin har doim samimiy bo‘ladi. San’at men uchun qochish emas, balki voqelik bilan yuzma-yuz, uning eng yalang‘och haqiqatida uchrashishdir.

ELLE: Ilhom tasodifmi yoki intizommi? Siz uni ko‘pincha qayerdan topasiz – tabiatdan, musiqadan, odamlardan?

Bolalikda ilhom shamolga o‘xshaydi: yengil, dadil, hamma joyda va hech qayerdan. Sen shunchaki yashaysan va ijod qilasan. Yosh ulg‘aygani sari esa ilhomni injiq ilhom parisi kabi kutib o‘tirmay, uni kuch bilan uchrashuvga chorlashni o‘rganasan. Ilhom men uchun intizom va ishonchning uyg‘unligiga aylandi.

Shunchaki ustaxonaga kelib, sham yoqaman, qahva damlayman va ijod qilishga kirishaman. Keyin sehrgarlik boshlanadi: shamol tovushlarida, sahifalar shitirlashida, o‘tkinchi soyada – sen to‘satdan o‘sha ilhom uchqunini ilg‘aysan. U gohida inson nigohida, gohida tongda ochilgan gulda yashiringan bo‘ladi. Eng muhimi, uchrashuvga tayyor bo‘lish.

ELLE: Ijodiy muhitingiz haqida biroz so‘zlab bersangiz. Ishlayotganingizda atrofingizda nimalar bo‘ladi?

Mening uyim ruhimning davomidir. U men bilan birga nafas oladi. Har bir burchak ramziy ma’nolar bilan to‘ldirilgan: rasmlar, eski kitoblar, sopol idishlar, quritilgan o‘tlar, do‘stlarning asarlari. Alohida e’tiborga loyiq joy – turmush o‘rtog‘im loyihalashtirilgan va parvarish qiladigan bog‘im.Bu shunchaki gulzorlar emas, balki ilhomlantiruvchi va tinchlantiruvchi jonli manzaralardir. Bundan tashqari, mening alohida yordamchim bor – mushugim Mikelanjelo yoki oddiygina Mikki. U yonimga bemalol cho‘zilib olib, mening g‘oyalarimni faqat bir ko‘rinishi bilan ma’qullayotgandek tuyuladi. Aynan shu yerda, uyning shinamligi, qahva hidi va mo‘yqalamlar shitirlashi orasida mening olamlarim tug‘iladi.

ELLE: Oilangizning qo‘llab-quvvatlashi siz uchun qanchalik muhim?

Oila – mening yo‘lko‘rsatgichim. Bu yo‘nalishdan adashishga yo‘l qo‘ymaydigan langar va yuqoriga parvoz qilishga imkon beradigan qanotlardir. Bu mening kuch-quvvat manbaim bo‘lib, undan, ayniqsa ichki sokinlik davrlarida ilhom olaman. Biz bir jamoaga o‘xshaymiz, bu yerda hamma bir kishining ijodi hammaning quvonchi ekanligini biladi. Oilaviy shiorimiz ham bor: “Sharafxo‘jayevlar abadiy!” – bu shunchaki so‘zlar emas, bu bizning sevgi, sadoqat va qo‘llab-quvvatlash formulamiz.

ELLE: Turmush o‘rtog‘ingiz ham sizning ijodingizga aloqador ekanini bilamiz. Uning ishtiroki san’atkor sifatidagi yo‘lingizga qanday ta’sir ko‘rsatadi?

Biz turmush o‘rtog‘im bilan shunchaki oila emasmiz, balki ikki ijodiy unsurning ittifoqimiz. Biz 25 yildan beri tanishmiz va 21 yilni er-xotin sifatida birga o‘tkazdik. U kasbi bo‘yicha rassom emas, lekin san’at oldida uning qalbi himoyasiz bo‘lib qoldi va u uni o‘ziga rom etdi! Hozir uning o‘zi ham rassom-installyator, yorqin konseptual loyihalar muallifi. 2022-yilda u IX Toshkent zamonaviy san’at biyennalesida “Artmobilization” loyihasi uchun Bosh mukofotni qo‘lga kiritdi. Biz dasturxon atrofida maishiy mayda-chuyda gaplarni muhokama qilmaymiz – orzu qilamiz, bahslashamiz, rejalar tuzamiz. San’at bizning oilaviy e’tiqodimizga, umumiy maqsadimizga, sevgi izhor etish usulimizga aylandi.ELLE: Sizda rasm chizishni boshlashdan oldin bajaradigan marosimlar yoki odatlar bormi?

Ha, menda “ijodga kirish marosimi” bor. Shamni yoqaman – u go‘yo fazoni tozalaydi. Albatta, qahva damlayman – bu diqqatni jamlashning kichik bir harakati. Va, albatta, yonimda mening ilhomim qo‘riqchisi bo‘lib tuyuladigan mushugim Mikki o‘rnashib oladi. U mening ishimni kuzatadi va ba’zida, rostini aytsam, ba’zi g‘oyalarda uning ham hissasi bor ekanligini his qilaman! Bu “ilhom manzarasi”ni yaratish menga boshqa holatga o‘tishimga yordam beradi – nozikroq, diqqatni jamlagan, deyarli meditatsiya holatiga.

ELLE: Asarlaringizdan qaysi biri sizga ko‘proq qadrli va nima uchun?

“San’at davolaydi” ijtimoiy loyiham yuragimda alohida o‘rin egallagan. Uning doirasida men art-terapevt sifatida Gematologiya, onkologiya va klinik immunologiya markazida uzoq muddat davolanayotgan bolalar bilan ishlayman. Bu shunchaki ish emas, bu mening shaxsiy vazifam. San’at haqiqatan ham davolaydi. U umid beradi, ovozni qaytaradi, so‘z bilan ifodalab bo‘lmaydigan his-tuyg‘ularni boshdan kechirishga yordam beradi. Bola o‘z qo‘rquvini chizib, tabassum qila boshlaganini ko‘rganimda, bu haqiqiy san’at ekanligini tushunaman. Agar men ularning dunyosiga ozgina bo‘lsa-da yorug‘lik kirita olsam – demak, o‘z o‘rnimdaman.

ELLE: Bugungi kunda san’atni qanday qabul qilasiz: bu shaxsiy e’tirof etish shaklimi yoki jamiyat bilan muloqot qilish usulimi?

Zamonaviy san’at ko‘p qatlamli matndir. U e’tirof bo‘lishi mumkin, norozilik bo‘lishi mumkin, ibodat bo‘lishi mumkin.Bu ham qurol, ham vosita, ham osoyishtalik maskani. Zamonaviy dunyoning tartibsizligida u o‘zingizni yo‘qotmaslikka, ba’zan esa qayta topishga yordam beradi. San’at – jamiyat o‘z jarohatlari va umidlarini ko‘radigan ko‘zgu. Men uchun bu ruhimni poklaydigan ibodatxona, unda rassom ruhoniy emas, balki guvohdir.

ELLE: Asarlaringiz orqali tomoshabinga ko‘proq qanday his-tuyg‘u yoki fikrni yetkazishni istaysiz?

Tomoshabin yolg‘iz emasligini his qilishi men uchun muhim. Uning his-tuyg‘ulari tinglangani, uning dardi, quvonchi, shubhalari ham umumiy insoniy tajribaning bir qismi ekanligi. Agar mening ishim har qanday his-tuyg‘uni uyg‘otsa: yig‘lashdan kulishgacha – demak, o‘rtamizda aloqa o‘rnatilgan. Loqaydlik esa men qo‘rqadigan yagona narsadir. Axir ichkarida nimadir aks-sado bergan bo‘lsa, bu yangi hikoyaning boshlanishidir. San’at yoqishi shart emas – u ta’sirlantirishi kerak. Qolgani didga bog‘liq.ELLE: Va nihoyat, san’atga endi qadam qo‘yayotganlarga, ayniqsa, ayollarga qanday maslahat berardingiz?

Ijod yo‘li gullar orasidagi yo‘lak emas, balki ko‘pincha toshlar va burilishlar bilan to‘la tik so‘qmoqdir. Ayollar san’atda ko‘pincha uy, onalik, jamiyat va ichki ovoz o‘rtasida muvozanatni saqlashga majbur bo‘ladilar. Aytmoqchimanki, qo‘rqmang. Qo‘rqinchli joyga boring. Shubhalaning, lekin chekinmang.

Avvaliga eshitilar-eshitilmas bo‘lib tuyulsa ham, o‘z ovozingizni izlang. Men o‘z retseptimni topdim: ijod qilishga bo‘lgan ulkan istak. U magnitga o‘xshaydi, barcha kerakli narsalarni o‘ziga tortadi. Muhabbat yo‘lida ijod qiling. O‘zingiz uchun. Yorug‘lik uchun.

Suratlar: Serafim Dim