Bob Marli: Faqat muhabbatmi?

Bob Marli. Rad etish, begonalashuv, o‘zligini izlash va oddiy odam bo‘lish istagi – yorliqsiz inson bo‘lish. Bu uning hayotining boshlanish akkordi kabi, qalbni larzaga soladi. Buvisi uni “nemis bola” deb atardi. Bu so‘zlar nog‘oradagi bo‘g‘iq sadolar kabi uning bolaligiga hamroh bo‘ldi. Shunga qaramay, bu yorug‘lik va zulmat chatishib ketgan qo‘shiqning boshlanishi edi, xolos. Har qanday tirik mavjudot kabi u ham murakkab shaxs edi. Uning musiqasi, hayoti nafaqat ezgulik, balki inson tabiatining murakkabliklarini aks ettiradi. Marli – bu barchamiz, barcha ziddiyatlarimiz bilan.

Dastlabki akkordlar

Robert Nesta Marli 1945-yilda Yamaykaning kichik Nayn-Mayls qishlog‘ida tug‘ilgan. Uning hayoti boshidanoq qarama-qarshiliklarga to‘la edi: onasi Sedella Buker qora tanli yamaykalik, otasi Norval Marli esa oq tanli ingliz zobiti edi. Jamiyat me’yorlariga zid bo‘lgan bu nikoh Bob uchun nafaqat hayot manbai, balki chuqur ichki kurashga aylandi. Marlining bolaligi ikkiyoqlama tuyg‘ularga to‘la edi. Bir tomondan qishloq hayotining iliqlik, an’ana va soddaligi, boshqa tomondan esa doimiy begonalashuv hissi: qora tanlilar orasida metis, “imtiyozlilar” orasida kambag‘al. Bu yillar uning dunyoqarashini shakllantirdi, shuningdek, keyinchalik ijodining asosiy qismiga aylangan xarakterini tobladi.

1950-yillarda ona va o‘g‘il Kingstonga, Trenchtown tumaniga ko‘chib o‘tishdi. Bu joy porloq kelajak eshiklarini ochadigan yoki uni sarob qiladigan manzil edi. Improvizatsiya va groove bilan to‘lib-toshgan ko‘chalar uning uchun kashfiyotlar makoniga aylandi. Bu ritmlar uni nafaqat ruhlantirdi, balki tobladi ham, kelajakdagi qo‘shiqlarining har bir notasini boshidan kechirganlarining aks-sadosiga aylantirdi. Bob uchun Trenchtown reggi yangray boshlagan joyga aylandi – sodda, ammo yaxshiroq hayot va’dasidek umidbaxsh.

The Wailers

Bob Banni Ueyler va Piter Tosh bilan uchrashganida, uchovi ham ularni nafaqat musiqaga bo‘lgan muhabbat, balki dunyoni o‘zgartirish istagi birlashtirganini darhol angladilar. “The Wailers” guruhini tuzib, ular reggining mahalliy ritmini umuminsoniy tilga aylantirdilar. Ularning musiqiy faoliyatidagi dastlabki qadamlari keyinchalik reggiga aylangan ska uslubidagi yozuvlar bo‘ldi. Qo‘shiqlari qashshoqlik, adolatsizlik va erkinlikka intilish haqida so‘zlar, falsafa va soddalik bilan yo‘g‘rilgan matnlari esa tinglovchilar uchun ilhom manbaiga aylandi.

1970-yillarda “The Wailers” Island Records bilan shartnoma imzolaganida, ularning musiqa sarhadlari yangi kengliklarga cho‘zildi. “Catch a Fire” albomi reggi va rok unsurlarini uyg‘unlashtirib, g‘arb tinglovchilari uchun tushunarli bo‘lgan haqiqiy yutuq bo‘ldi.  Reggi yanada baland, jasoratli va ta’sirchan bo‘lib qoldi. Har bir asar, u “Stir It Up” yoki “Concrete Jungle” bo‘ladimi, bir vaqtning o‘zida ham chaqiriq, ham umid kabi yangrar edi. Bob xuddi dirijyorday, balki hech qachon bir xonada uchrashmagan odamlarning qalblarini birlashtirgan holda, ritmni boshqarib turardi.

“Men shunchaki musiqa yozmayapman, odamlar bilan gaplashyapman”, deb tushuntirdi u va bu ayni haqiqat edi. Bob musiqadan dunyoni o‘zgartirish vositasi sifatida foydalandi, uni adolatsizlik va zulmga qarshi qurolga aylantirdi.

Sevgi – koinot qalbi

Uning doimiy bek-vokali Rita Marli shunchaki rafiqasidan ko‘ra ko‘proq –  uning ilhomlantiruvchisi, safdoshi, jo‘shqin hayot dengizida langar edi. Ularning ehtiros va ziddiyatlarga to‘la ittifoqi, masalan, “No Woman, No Cry” kabi qo‘shiqlar uchun asos bo‘ldi. Ular Treshtaunda bo‘tqani ikkiga bo‘lib, yaxshi kelajakni orzu qilganlari haqida qo‘shiq. U sabr-toqat va umid timsoliga aylandi va “Yig‘lama, ayol, hammasi yaxshi bo‘ladi” iltijosining butun og‘irligini ifodalaydi.

Ammo Rita Bobning hayotida yagona ayol emasdi. Uning yetti ayoldan 11 nafar farzandi bor edi va ularning har biri uning hayotida iz qoldirdi. Shunga qaramay, Rita u bilan sahnada va undan tashqarida turgan ayol edi. U nafaqat uni qo‘llab-quvvatladi, balki sahnada Marliga hamrohlik qilgan I-THREE triosining bir qismi sifatida uning ijodiga hissa qo‘shdi.

Ularning oilasi uning musiqasining davomidir. Ziggi, Stiven va Damian – Bobning farzandlari bo‘lib, ularning har biri otasining ishini davom ettirib, reggining shunchaki janrdan ko‘ra ko‘proq narsa ekanligini isbotladilar. Bu madaniyat, hayot tarzi, butun bir avlodning ovozi.

Ko‘priklar quradigan musiqa

Bob Marli oddiy musiqachidan ko‘ra ulkanroq shaxs edi. U nafaqat musiqa ijro etdi, balki ko‘priklar ham qurdi. 1978-yilda u “One Love Peace Concert” nomli konsertni tashkil qildi. Bu konsertda u Yamaykaning bir-biriga qarshi bo‘lgan siyosatchilarini birlashtirdi va musiqaning hatto eng chuqur kelishmovchiliklarni ham yengishga qodir ekanligini ko‘rsatdi.

Biroq Bobning hayoti qiyinchiliklardan xoli emas edi. Unga suiqasd uyushtirildi, uni siyosiy nayrangbozlikda ayblashdi, lekin u o‘z nuqtayi nazarida qat’iy turdi. “Musiqa – bu erkinlik”, degan edi u va bu erkinlik uning hayotiy maqsadiga aylandi. Hatto 1981-yilda saraton kasalligidan vafot etishi ham uning ta’sirini to‘xtata olmadi. Bugungi kunda uning qo‘shiqlari butun dunyo bo‘ylab odamlarni birlashtirib yangrab kelmoqda. Zero, uning musiqasi – qurol, uning so‘zlari esa – najot.

Yakuniy nota

Bob Marli o‘zidan keyin musiqa emas, balki hayot falsafasini qoldirdi, unda muhabbat va birdamlik hamma narsadan ustun turardi. Uning qo‘shiqlari nafaqat ko‘ngilochar, balki shifo beradi, ilhom bag‘ishlaydi va odamlarni birlashtiradi.

Chunki Bob Marli “bir muhabbat, bir yurak” so‘zlardan ko‘ra ko‘proq ma’no kasb etishiga ishonardi. Bu tinchlikka olib boruvchi yo‘ldir.