Jorj Brak – sukunat va shakl me’mori
Qanday qilib Arjanteyelik rassom narsalarning mohiyatini ochib berdi va zamondan tashqarida tushunarli til yaratdi
Ismlari jarangdor san’atkorlar bor va aksincha, sokinlikda inqiloblar yaratganlari ham bor. Shakl va chiziqlarning kamtarin ustasi Jorj Brak shunchaki kubizmning hammuallifi emas, balki tasviriy san’at tushunchasiga yangidan nazar tashlagan shaxs. Pablo Pikasso bilan birgalikda u go‘zallik va uyg‘unlik haqidagi an’anaviy tasavvurlarni yo‘q qilib, bizni o‘rab turgan olamni geometrik tilga aylantirdi. Uning ijod yo‘li odatiy narsalarni yangicha ko‘rish, narsalarning mohiyatini tushunish va san’at tarixida o‘chmas iz qoldirish haqidagi hikoyadir.
Dastlabki qadamlar: bo‘yoqchining mo‘yqalamidan to o‘z uslubini izlashga qadar
Jorj Brak 1882-yil 13-mayda Arjanteyda usta-bezakchilar oilasida tug‘ilgan. Bolaligidanoq u rang va tekstura makonni qanday o‘zgartira olishini ilg‘agan. Otasi bilan bobosi unga hunarmandchilik ko‘nikmalarini o‘rgatishgan, ammo yosh Jorj ko‘proq narsani orzu qilardi. Uning san’atdagi yo‘li Gavrdagi nafis san’at maktabidan boshlangan, keyin esa Parijda davom etib, u yerda Sezann, Van Gog va impressionistlarning asarlarini kashf etgan.
Fovizm uning faoliyatidagi birinchi haqiqiy yutuq bo‘ldi. Matiss va Deren bilan birga Brak yorqin ranglar va jasur shakllar bilan tajriba o‘tkazdi. Biroq, hamkasblaridan farqli o‘laroq, u o‘sha paytlardayoq tuzilma va uyg‘unlikni izlagan. “Antverpen yaqinidagi manzara” kabi kartinalarda uning rang fazo bilan birga ishlaydigan kompozitsiyani yaratib, detallarni silliqlay boshlaganini ko‘rish mumkin.
Hamma narsani o‘zgartirgan uchrashuv
Kubizm tarixi 1907-yilda, Jorj Brak Pablo Pikassoning “Avinon qizlari”ni birinchi marta ko‘rganida boshlanadi. Tasvir uni yurak qa’rigacha larzaga soldi: tekisliklar, qirralar, uzilgan proporsiyalar – bularning hammasi shunchaki tajriba emas, balki realizm tushunchasining o‘ziga chaqiriq edi. Uchrashuvdan so‘ng, Brak Pikasso bilan kuchlarni birlashtirishga qaror qildi va ularning ijodiy ittifoqi yangi yo‘nalishning poydevoriga aylandi.
O‘shanda Brakning asarlari tanqidchi Lui Vokselning e’tiborini tortdi, u birinchi marta Anri Matissning ta’rifidan ilhomlanib, “kubizm” atamasini ishlatdi – “bu rasmlardagi hamma narsa kubiklarni eslatadi”. Jorj esa kubizmda narsalarning faqat ko‘zga ko‘rinadigan qirralarini emas, balki ularning ichki mohiyatini ham anglatish usulini ko‘rdi. Uning “Skripka va shamdon” kabi asarlarida chiziqlar va ranglar bir-biriga singib, ko‘p o‘lchovli makon tuyg‘usini hosil qiladi.
Urush va yangi san’at falsafasi
Birinchi jahon urushi Jorj Brak uchun og‘ir sinov bo‘ldi. Boshdan kechirilgan azob-uqubatlar va jarohatdan keyingi uzoq tiklanish uning hayotga va san’atga bo‘lgan munosabatini o‘zgartirib, o‘chmas iz qoldirdi. Bu burilish nuqtasi ijodining yangi qirralarini ochib, uni yanada yumshoq va lirik, shu bilan birga, falsafiy jihatdan boyitdi. “Qizil shohsupa” kabi kartinalar uning urushdan keyingi ijodida markaziy mavzuga aylangan davr va transformatsiya haqidagi fikrlar bilan sug‘orilgan.
Brak kollajdan foydalanishda birinchi bo‘lib tajriba o‘tkazishni davom ettirdi. U o‘z asarlariga gazeta parchalari, gazlamalar, qumni qo‘shib, ko‘p qatlamli kompozitsiyalar yaratdi, ular nafaqat ko‘rinadigan narsani, balki yashirin mohiyatni ham ochib berdi. Ushbu teksturali tajribalar uning badiiy tilini boyitdi, har bir ishni nafaqat tasvir, balki o‘zi bilan muloqotga taklif qildi.
U hayotligidayoq e’tirof qozondi: Brak Luvrdagi shaxsiy ko‘rgazmaga sazovor bo‘lgan birinchi rassom bo‘ldi. Uning shiftdagi rasmlari musavvirning g‘alabasi ramziga aylandi, u rassomlik haqidagi tasavvurlarni o‘zgartirdi. Brakning o‘zi bir vaqtlar: “Ashyolar faqat biz orqali mavjud bo‘ladi”, degan edi, bu fikr uning asarlari falsafasini eng yaxshi tarzda ifodalaydi.
Uning san’ati nafaqat dunyoni talqin qiladi, balki tomoshabinga uni boshqacha – chuqurroq va murakkabroq ko‘rishni taklif etadi. Brakning har bir asarida oddiy predmetlar, chiziqlar va shakllar yorug‘lik va teksturaning nafis o‘yiniga qo‘shilib, narsalarning asl mohiyatini ochib beradi. Bular shunchaki tasvirlar emas, ular go‘zallikni anglash uchun yangi ufqlardir.
Jorj Brakning ijodi odatiy narsani buzishdan qo‘rqmaslikka, uni kutmagan joyda ma’no izlashga va kundalik hayotda ajoyib narsalarni ko‘rishga ilhomlantiradi. U shuni eslatadiki, san’at – bu voqelikni aks ettirish emas, balki uni qayta yaratish, dunyoga biroz ko‘proq go‘zallik va ma’no berish. Agar siz uning rasmlariga qarab, dunyo biroz murakkablashganini, ammo biroz go‘zallashganini his qilsangiz, demak, Jorj Brak o‘z maqsadiga erishgan.
