Laylo Rixsiyeva

Dunyoda yosh san’atkorlarni “yorliq” va o‘xshatishlar bilan ta’riflashar ekan, bir o‘zbek yosh xonandasi qoliplarni rad etmoqda. Uni “o‘zbekning Billi Aylishi” deb atashadi, bunga u oddiy ibora bilan javob beradi: “Men Layloman”.

Laylo Rixsiyeva – “Simple”, “Home” va “Cry” kompozitsiyalari bilan omma e’tiboriga tushgan iste’dodli xonanda va qo‘shiq muallifi. Uning musiqasi iqlim o‘zgarishi, ijtimoiy muammolar, ruhiy salomatlik va samimiy insoniy his-tuyg‘ular kabi mavzularni muhokama qilish uchun maydon yaratadi. Biroq, uning ijodi nafaqat iste’dodning namoyon bo‘lishi, balki musiqiy merosning bir qismidir. Laylo XX asr o‘zbek musiqashunosi va tadqiqotchisi Yunus Rajabiy avlodidan.

Musiqa uchun an’anaviy martaba yo‘lidan voz kechgan Laylo o‘z orzusi uchun noma’lumlikka qadam qo‘yishning namunasi hisoblanadi.

- Musiqa bilan jiddiy shug‘ullanmoqchi ekanligingizni birinchi marta qachon tushundingiz?

- Bu COVID pandemiyasi paytida sodir bo‘ldi. Bungacha musiqiy karyera qurish haqida jiddiy niyatim yo‘q edi. Musiqa ko‘proq mening sevimli mashg‘ulotim edi. Ajralib qolish qo‘rquvi meni an’anaviy yo‘llarni tanlashga majbur qilgan jamiyatda o‘sganman. Xavfli tuyulgan, ammo haqiqiy baxt hissini beradigan narsalardan ko‘ra, men barqarorlik va bashorat qilishni afzal ko‘rardim. Pandemiya boshlanganda, odatiy barqarorlik yo‘qoldi. Butun dunyoni vahima va tartibsizlik qamrab oldi, lekin men uchun bu hayotimdagi eng baxtli davr edi. Birinchi marta men o‘zim bo‘la oldim. Har doim “to‘g‘ri” bo‘lish va “mos kelish” bosimi endi ahamiyatga ega emas edi. Izolyatsiyada bo‘lganimda, men o‘zimning haqiqiy holatim bilan yuzlashdim va hayotimning ko‘p jihatlari haqiqiy emasligini angladim. Men o‘z his-tuyg‘ularim va ehtiyojlarimni ifoda eta olmasdim, chunki zaif bo‘lishdan qo‘rqardim. O‘shanda yoza boshladim. Qo‘shiq yozish men uchun his-tuyg‘ularni ifodalashning yagona xavfsiz usuli bo‘lib qoldi. Men o‘zimni his-tuyg‘ularim shunchaki uydirmadek tutishim mumkin edi. Bu menga himoyalanganlik hissini berardi: men haqiqiy kechinmalarimni san’at ortiga yashirardim. Pandemiya tugab, hayot o‘z maromiga qaytgach, avvalgidek yashay olmasligimni angladim. Ilhom va ijod erkinligini his qilganimdan so‘ng, orqaga yo‘l yo‘q edi. O‘shandan beri hayotim butunlay o‘zgardi.

- Siz o‘qish va an’anaviy faoliyatingizni tashlab, musiqa bilan shug‘ullanish uchun dadil qadam tashladingiz. Bu qarorga kelishga sizni nima undadi va qiyinchiliklarni qanday yengdingiz?

Asosiy sabab depressiya bo‘ldi. Men o‘z hayotimni yashamayotganimni his qilardim – an’anaviy martaba yo‘li men uchun qamoqxona kabi ma’nosiz edi. Men yana o‘zimni tirik his qilishni istardim. Ruhiy salomatlik haqida qayg‘urish men uchun og‘ir bo‘lgan hayot tarzidan voz kechishni talab qildi. Albatta, qiyinchiliklar bo‘ldi. Ammo ular har qanday yo‘lda mavjud – o‘rganish, yechim izlash, improvizatsiya qilish kerak. Farqi shundaki, menda barqarorlik haqida hech qanday tasavvur yo‘q. Men oldindan aytib bo‘lmaslikni o‘z yo‘limning bir qismi sifatida qabul qilishni o‘rgandim va bu menga erkinlik berdi.

- Musiqangiz juda  o‘ziga xos va samimiy. Ijodiy jarayoningiz qanday kechadi? Qo‘shiqlaringiz qanday jonlanadi?

Men o‘z ijodimni to‘rt o‘lchamdagi ijod sifatida his qilaman – jarayon mutlaqo chiziqli emas. Ba’zan men kuy bastalayman va cholg‘u qismini yarataman, lekin uning ma’nosi haqida hech qanday tasavvurga qilmayman. Oradan bir necha oy o‘tgach, menda hissiyotlar bo‘ronini uyg‘otadigan nimadir sodir bo‘ladi va men to‘satdan anglayman: bu kuy mening his-tuyg‘ularimni mukammal ifodalaydi. Boshqa hollarda esa aksincha – avval so‘zlar paydo bo‘ladi, musiqa esa keyinroq keladi. Ba’zi qo‘shiqlar tez tug‘iladi, boshqalari uzoq vaqt talab qiladi. Har bir kompozitsiyaning o‘z xarakteri, o‘z kayfiyati bor. Go‘yo men u bilan nima demoqchi ekanligini tushunish uchun muloqot qiladigan jonli mavjudotga o‘xshaydi. Ammo bir narsa doimo o‘zgarmaydi: biror narsa yaratishdan oldin his-tuyg‘ularimni yashashim va ularni anglashim kerak. Men so‘z tanlashda aniqlikka, chuqur va muhim narsani ifodalash uchun ularni sinchkovlik bilan tanlashga harakat qilaman. Mening maqsadim – murakkab his-tuyg‘ularni haqiqiy va boshqalarga tushunarli bo‘lgan musiqaga aylantirish.

- Sizni ko‘pincha Billi Aylish bilan taqqoslashadi. Siz bunga qanday qaraysiz? Musiqiy ta’sir o‘tkazuvchilaringiz kimlar va ular uslubingizga qanday ta’sir ko‘rsatgan?

Ilgari bunday taqqoslashlar g‘ashimga tegardi. Men hech qachon kimgadir taqlid qilishga urinmaganman, shuning uchun bu menga o‘ziga xoslikdan mahrum bo‘lganim uchun ayblovdek tuyuldi. Ammo vaqt o‘tishi bilan tushundim: taqqoslash – bu odatiy hol. Inson miyasi yangi narsani tushunishga harakat qilganda shunday ishlaydi. Endi men buni maqtov sifatida qabul qilaman. Billi Aylish – ajoyib san’atkor, agar meni u bilan taqqoslashsa, demak, odamlar mening ijodimdan qadrli nimadir topishgan. Mening musiqiy didim tartibsiz va xilma-xil. Meni The Beatles, Linkin Park, Joji, Billi Aylish va Alek Benjamin kabi ijrochilar ilhomlantiradi. Men uchun ularning muvaffaqiyati emas, balki musiqasi qanday his-tuyg‘ularni uyg‘otishi muhim. Agar men ularning energiyasi yoki xabari bilan bog‘liqlikni his qilsam, ularning ijodi men bilan uzoq vaqt qoladi. So‘nggi paytlarda meni jazz, hip-hop va low-fay juda ilhomlantirmoqda. Bu janrlar mening yangi albomimga katta ta’sir ko‘rsatdi, yangi tovush tuzilmalari va hissiyotlar chuqurligini o‘rganishimga yordam berdi.

- Siz Yunus Rajabiy oilasidansiz. Oilangizning musiqiy merosi ijodingizga ta’sir qiladimi?

Uzoq vaqt davomida Rajabiy oilasi bilan aloqada bo‘lmadim. Ammo milliy cholg‘ular va an’anaviy ohanglar bilan qiziqishni boshlaganimda, qarindoshlarimdan maslahat so‘radim. Bu lahza men uchun oilam bilan shunchaki uchrashishdan ko‘ra muhimroq bo‘ldi – bu o‘z ildizlarimga qaytish edi. O‘shanda oilaviy merosni davom ettirayotganimni tushundim. Mening aralash madaniy shaxsiyatim va qat’iy an’anaviy doiralarga mansub bo‘lmaslik tajribam musiqaga bo‘lgan yondashuvimni shakllantirdi. Agar ajdodlarim maqom va folklor orqali madaniyatlarni birlashtirgan bo‘lsa, mening maqsadim – umumiy kechinmalar orqali odamlarni birlashtirish. Musiqam odamlarga o‘zlarini tushunilgan his qilishlariga yordam berishini istayman.

- Ko‘pchilik qatori shuhrat yo‘lidan bormayotgan mustaqil ijodkor sifatida qanday qiyinchiliklarga duch keldingiz?

Eng katta qiyinchiliklardan biri mashhurlik ko‘pincha san’at bilan unchalik ham bog‘liq emasligini anglash bo‘ldi. Menga tez o‘sish uchun ma’lum strategiyalardan foydalanishni bir necha bor maslahat berishdi, ammo bunday yo‘llar menga hech qachon quvonch keltirmadi. Ba’zilar muhabbat tufayli musiqa bilan shug‘ullanishni boshlaydilar, ammo vaqt o‘tishi bilan tijoratlashtirish uni ruhidan mahrum qilishi mumkin. “Home” qo‘shig‘im mashhur bo‘lgach, shuni tushundimki, menga mashhurlik emas, balki ijod jarayonining o‘zi zavq bag‘ishlaydi. Men samimiyligim evaziga shuhrat ketidan quvishga tayyor emasman. Masalan: Murakkab mavzularda albom yozish, har bir detalni bir necha yil davomida qo‘lda yaratish? - Ha, albatta.

Mashhurlik uchun qisqa videolar olasizmi? - Yo‘q, hech qachon.

Men teranlik va ma’noni tanlayman, hatto bu uzoqroq va qiyinroq yo‘lni bosib o‘tishni talab qilsa ham. Yana bir katta muammo – musiqa sanoatining sun’iy ravishda belgilangan sur’ati. San’atkorlardan doimiy ravishda yangi kontent chiqarish talab qilinadi. Sekin ijod qiluvchi ijodkor sifatida men uchun bu jiddiy sinov. Bu sur’atga moslashish uchun na jismoniy, na hissiy resurslarga ega emasligimni angladim.

Bundan tashqari, shuhratparastlikni san’atdan ajratishni o‘rganishim kerak edi. Samimiylikni saqlab qolish uchun ijodiy jarayon sifatini mashhurlik poygasidan ustun qo‘yaman. Ish sur’atim o‘zligimning bir qismi ekanligini tushunish va qabul qilish muhim qadam bo‘ldi.

- Musiqachi sifatida pirovard maqsadingiz nima?

Avvallari maqsadim mukofot va e’tirof deb o‘ylardim. Ammo endi qarashlarim o‘zgardi. Mening maqsadim o‘lchab bo‘ladigan yutuqlar emas. Men uchun dunyoni o‘rganish, o‘z kechinmalarimni musiqa orqali yetkazish va hatto vafot etganimdan keyin ham odamlarga tasalli bera oladigan asarlar yaratish muhim. Albatta, xalqaro darajaga chiqishni istayman. Ammo bu jarayonda ijoddan zavq olishni to‘xtatsam, bu yutuqlarning barchasi ma’nosiz bo‘lib qoladi. Men uchun eng muhimi – yo‘l: yaratish, muloqot qilish, o‘zini namoyon etish. Asl maqsad ham shu.

- Sizni ilhomlantirgan yangi loyihalar yoki hamkorliklar bormi?

Hozir asosiy loyiham albom ustida ishlash. Bundan tashqari, g‘oyalarimni hayotga tatbiq etishga yordam berishga tayyor bo‘lgan mutaxassislar bilan yangi tanishuvlarni intiqlik bilan kutmoqdaman. Men o‘zimni intuitiv ijodkor deb hisoblayman: menda texnik ko‘nikmalar yetishmasligi mumkin, lekin g‘oyalarni yaratishni va ularni amalga oshirish uchun odamlarni birlashtirishni bilaman. Katta orzuim – men bilan xalqaro miqyosda ijod qiladigan hamfikrlar jamoasini yaratish. Shu bilan birga, zaif tomonim musiqaning biznes jihati ekanligini tushunaman. Shuning uchun men va jamoam ijodkorlikka to‘liq e’tibor qaratishimiz uchun boshqaruvni va targ‘ibotni o‘z zimmasiga oladigan hamkorlarni izlayapman.

- O‘z orzusi yo‘lidan borishga qaror qilgan inson sifatida san’at yo‘lini tanlashda ikkilanayotgan yoshlarga qanday maslahat bergan bo‘lardingiz?

Shuni tushunish muhimki, san’atga aloqasi bo‘lmagan va ishtiyoqingizni qo‘llab-quvvatlaydigan ishga ega bo‘lish odatiy holdir. Moliyaviy barqarorlik o‘z ijodingizni monetizatsiya qilish bosimini kamaytiradi va o‘zingizni ifoda etish uchun ko‘proq erkinlik beradi. Ommaviy axborot vositalari ko‘pincha tezkor muvaffaqiyat haqidagi hikoyalarni romantiklashtiradi, ammo aslida aynan moliyaviy barqarorlik sizga moslashuvchanlikni saqlab qolish va san’atni darrov “yonib, kul bo‘lish” manbaiga aylantirmasdan unga e’tibor qaratish imkonini beradi. O‘z ustuvorliklaringizni aniqlang va nima uchun ijod qilayotganingizni tushuning. Agar san’atdagi maqsadlaringizni o‘zingiz belgilamasangiz, sanoat buni siz uchun qiladi – ehtimol, sizning foydangizga emas. Siz uchun nima muhimligini tushuning: samimiylik, quvonch yoki auditoriya bilan aloqa. Siz uchun eng muhimi nima ekanligini tushunish muhim: masalan, men uchun bu samimiylik, jarayondan quvonch va auditoriya bilan aloqa. Sizni ijodga ilhomlantirgan quvonchni doimo himoya qiling va tashqi bosim uni o‘g‘irlashiga yo‘l qo‘ymang. Muvozanatni saqlashni o‘rganing. Agar uzoq va barqaror karyera qurmoqchi bo‘lsangiz, muvaffaqiyatga erishish uchun hamma narsani qurbon qilish kerakligi haqidagi afsonani unuting. “Yerto‘laga qamalib olib, holdan toyguncha ishlash” yondashuvi muqarrar ravishda kuyib ketishga olib keladi. Buning o‘rniga uyg‘unlik izlang: shaxsiy hayot, ish, orzular, sayohatlar va oilaga e’tibor bering. Yo‘lingiz sekinroq bo‘lsa ham, oxirida qoniqish hissini tuyasiz va hayotingizning muhim daqiqalarini qo‘ldan boy berganingizdan afsuslanmaysiz.

Fotо: Amore Leore