O‘zini namoyon qilish va Ijodkorlik uchun makon yaratish: Art&Craft tashkilotchisi bilan suhbat
Shaharning madaniy qiyofasini o‘zgartiruvchi san’at bozorlari
Art&Craft ijodiy loyihasi tashkilotchisi Naiba Anvarxo‘jayeva 10 yildan buyon hunarmandchilikni rivojlantirish va xalq amaliy san’ati ko‘rgazmalarini o‘tkazish bilan shug‘ullanib kelmoqda. U ELLE O‘zbekiston’ga bergan maxsus intervyusida o‘z tajribasi bilan o‘rtoqlashib, ko‘rgazmaning ahamiyati haqida so‘zlab berdi.
ELLE: Dastlabki ko‘rgazmalarda ishtirok etish uchun hunarmandlarni qanday tanlagansiz va umuman bunday tanlov bo‘lganmi?
Ha, albatta tanlov bo‘lgan. Men har doim hunarmandlarga, ayniqsa O‘zbekiston xalq san’atining an’anaviy turlari bilan shug‘ullanuvchilarga alohida e’tibor qaratganman. Buning uchun jamoamiz bilan hududlarni aylanib chiqib, ustalar bilan tanishdik, ularning ishlarini o‘rgandik. Men uchun noyob buyumlar yaratadigan haqiqiy iste’dodli odamlarni jalb qilish muhim edi. Bunda menga san’atshunoslar, xususan, mening ko‘p yillik hamkasbim va ko‘rgazma bo‘yicha hamkorim, amaliy san’at mutaxassisi Liliya Nikolenko yordam berdi.
ELLE: Men Art-Bazarda buxorolik loydan o‘yinchoq yasovchi usta Kubaro bibi bilan tanishish baxtiga muyassar bo‘ldim. Afsuski, u endi oramizda yo‘q. Uning xotirasi porloq bo‘lsin. U va uning asarlari haqida so‘zlab bering. U sizning tadbirlaringizda necha yil qatnashgan?
Kubaro bibi Art-Bazarda o‘z san’atini namoyish etgan eng hurmatli va iste’dodli hunarmandlardan biri edi. U an’anaviy loydan o‘yinchoqlar yasash bilan shug‘ullanib, bu bilim va texnikani avloddan-avlodga yetkazgan.
Chinniga naqsh solish. Naiba Anvarhodjayeva ishlari.
U ko‘p yillar davomida ko‘rgazmalarimizda ishtirok etgan va uning ishlari doimo alohida e’tiborga sazovor bo‘lgan. Uning xalq an’analarini saqlashdagi hissasini baholash mushkul. Biz u bilan hamkorlik qilish imkoniyatiga ega bo‘lganimizdan minnatdormiz va uning san’ati xotirasini asrab-avaylaymiz.
ELLE: Sizning boshqa muhim loyihalaringiz ham bo‘lgan. Ular haqida so‘zlab bering.
Ha, men ayniqsa faxrlanadigan bir nechta loyihalarim bor. Shulardan biri “O‘zbek kulolchiligi afsonasi”dir. Uning tashabbuskori Liliya Nikolenko bo‘lgan, men g‘oyani qo‘llab-quvvatladim va biz birgalikda ushbu loyihani amalga oshirdik.
Ko‘pchilik bozorlarda namoyish etilayotgan rang-barang sopol buyumlarni haqiqiy o‘zbek kulolchiligi deb o‘ylaydi. Biroq, mamlakatimizning an’anaviy kulolchilik san’ati ancha chuqur va xilma-xildir. Biz barcha viloyatlarni aylanib chiqib, 12 nafar taniqli kulolni to‘pladik. Ko‘rgazmada har bir hududning o‘ziga xos uslublarini ko‘rish mumkin edi: Rishtonning moviy ranglari, Andijonning quyoshday sariq rangi, G‘ijduvonning iliq terakota palitrasi, Urgutning ajoyib naqshlari va boshqalar.
Loyiha katta muvaffaqiyat qozondi va mutaxassislar hamda keng jamoatchilik orasida katta qiziqish uyg‘otdi. Ushbu ko‘rgazma tufayli o‘zbek kulolchiligi ommalashuvining yangi bosqichi boshlandi. Hunarmandchilikni deyarli tark etgan ko‘plab ustalar yana ilhom olishdi.
Men juda qadrlaydigan yana bir loyiha – “Art of Dolls”. Bu qo‘lda yasalgan qo‘g‘irchoqlarga bag‘ishlangan kichik ko‘rgazma edi. Biz uni jamoatchilik asosida tashkil qildik, lekin u odamlarning mualliflik qo‘g‘irchoqlariga qanchalik qiziqishini ko‘rsatdi. Bu yerda ham an’anaviy qo‘g‘irchoqlar, ham zamonaviy san’at asarlari namoyish etildi.
Avvalo, men o‘z ishimga, menga ishongan odamlarga, ustalarga muhabbat his qilaman. Va, albatta, minnatdorchilik. O‘z ishlari bilan kelgan, ijodiga jon kuydirgan ishtirokchilarga minnatdorchilik bildiraman.
Ayniqsa, ko‘rgazma hunarmandlarga nafaqat o‘zini ko‘rsatishga, balki moliyaviy yordam olishga ham imkon bersa, men juda xursand bo‘laman. Misol uchun, shahrisabzlik ayollar nafaqat o‘z buyumlarini, balki shaxsan ishtirok etish imkoniyatiga ega bo‘lmagan chekka qishloqlardagi hunarmandlarning buyumlarini ham olib kelishadi. Bu savdolar hunarmandlarni qo‘llab-quvvatlaydi, an’analarni saqlab qolishga va ularni yangi avlodlarga yetkazishga yordam beradi.
ELLE: Ishtirokchilar orasida noyob ustalar bormi?
Har bir ishtirokchi o‘zi xos. Hunarmandchilik kasbi yoki sevimli mashg‘uloti bo‘lishidan qat’iy nazar, ularning barchasi o‘z ishlariga jon kuydiradi.
Masalan, papye-mashedan qo‘g‘irchoq yasaydigan ustalar nihoyatda sabr-toqatli va tirishqoq bo‘lishadi.
Munchoq bilan ishlaydigan rassomlar esa murakkab naqshlarga eng mayda detallarni soatlab terib chiqishlari mumkin. Kulollar asrlar osha davom etib kelayotgan an’analarni o‘z mahsulotlarining shakllari va ranglari orqali ifodalaydilar. Har bir hunarmandning o‘z tarixi bor va aynan shu narsa ko‘rgazmani jonli va betakror qiladi.
O‘zbekistonning deyarli barcha hududlaridan, hatto eng chekka qishloqlaridan ham hunarmandlar kelishadi. Biz uchun ko‘rgazmada ishtirok etish barcha iste’dodli ustalar uchun imkoniyat bo‘lishi muhim, ammo ko‘pchilik uchun safar katta xarajat talab qiladi. Shuning uchun imkoniyat bo‘lsa, yordam berishga harakat qilamiz.
Bundan tashqari, bizda boshqa mamlakatlardan kelgan ustalar ham ishtirok etadi. Masalan, men Tojikistondan kelgan ajoyib zargarlar va kulollar bilan tanishdim. Tog‘li Badaxshondan kelgan, kundal texnikasida ishlaydigan hunarmandlar ham bo‘lgan. Qozog‘istondan (ko‘pincha kiyim dizaynerlari va kigiz ustalari), Qirg‘iziston va Turkmanistondan ham ishtirokchilar kelishadi.
ELLE: Ular sizni o‘zlari topib murojaat qilishadimi yoki siz ularni taklif qilasizmi?
Ba’zida ustalar bizni o‘zlari, masalan, ijtimoiy tarmoqlar orqali topishadi. Instagramda tojikistonlik qiz bilan tanishdim, u orqali yana bir qancha hunarmandlar bilan tanishdim. Bir paytlar ko‘rgazmada tojikistonlik ustalarning “orolchalari” ham shakllangan edi.
ELLE: Ko‘rgazma hunarmandlar va umuman ijodkorlarga o‘z faoliyatlarida qanday yordam beradi?
Ko‘rgazma ustalarga nafaqat ishlarni sotish uchun maydoncha, balki o‘zini namoyon qilish, mijozlarni topish, aloqalarni o‘rnatish imkoniyatini ham beradi. Bu hunarmandlar va dizaynerlar uchun o‘ziga xos B2B platformasidir.
Ammo boshqa jihat ham muhim: ko‘rgazma muhiti tajriba, g‘oyalar va hissiyotlar almashinuviga yordam beradi. Bu yerda ijodiy hamjamiyat yaratiladi, ustalar bir-biriga yordam beradi, texnika sirlari bilan o‘rtoqlashadi, hamfikrlarni topadi. Bizda hatto ijtimoiy tarmoqlarda guruhlar bor, u yerda ishtirokchilar ko‘rgazmadan keyin ham muloqot qilishda davom etadilar.
Shuncha iste’dod sohiblari qatoridan o‘rin olish baxtiga muyassar bo‘lganimdan minnatdorman.
ELLE: Kelgusi ko‘rgazmalarga qanday o‘zgartirishlar yoki yaxshilanishlar kiritishni xohlaysiz?
Loyihaning imkoniyatlarini kengaytirish, ko‘proq homiylar va investorlarni jalb qilishni orzu qilaman. Bu Toshkentga yetib borishi qiyin bo‘lgan uzoq mamlakatlardan ustalarni taklif qilish imkonini beradi.
Bundan tashqari, mahorat darslarini o‘tkazish uchun doimiy maydon yaratishni maqsad qilganman. Bu nafaqat ishlarni sotish, balki bilim berish, yoshlarni o‘qitish, xalq hunarmandchiligini rivojlantirish imkonini beradi.
ELLE: Ushbu ko‘rgazmaning o‘ziga xosligi nimada?
Ko‘rgazmaning asosiy xususiyati an’anaviylik va uzluksizlikdir. Yildan yilga bu maydonda iste’dodli hunarmandlar to‘planadi, ammo ko‘rgazma shunchaki savdo-sotiq joyi emas. Bu ilhomlanish, muloqot qilish, tajriba almashish uchun makon. Bu yerda hunarmandlar qo‘llab-quvvatlanadi, tashrif buyuruvchilar qalb bilan yaratilgan noyob buyumlarni kashf etadilar.
ELLE: Hunarmandlar bilan ishlashda sizni nima ko‘proq ilhomlantiradi?
Meni ilhomlantiradigan narsa shundaki, ustalar ko‘rgazmaga xursandchilik bilan kelishadi, bu yerda o‘sish uchun qo‘llab-quvvatlash va imkoniyatlar topishadi. Ayniqsa, xursand bo‘lib ketib, yana qaytib kelishlari juda yoqimli. Ularning quvonchi va g‘ayratini ko‘rish men uchun eng yaxshi motivatsiya.
Jamoatchilikning qiziqishi ham meni ilhomlantiradi. Ko‘rgazmaga ko‘plab odamlar kelsa, demak, hunarmandlar san’ati aks-sado beradi, qo‘l mehnati chinakamiga qadrlanadi. So‘nggi yillarda xalq ijodiga bo‘lgan qiziqish tobora ortib bormoqda va men bu jarayonning bir qismi bo‘lganimdan xursandman.
Hunarmandchilik chet elda qanday qabul qilinayotganini alohida ta’kidlamoqchiman. Chet ellik mehmonlar hech qachon savdolashmaydilar, chunki ular har bir buyumga qancha mehnat, vaqt va mahorat sarflanishini bilishadi. Bizda ham asta-sekin qo‘l mehnatining qadriga yetish boshlangani quvonarli hol. Odamlar tobora ko‘proq sifatli mualliflik mahsulotlari uchun munosib narx to‘lashga tayyor. O‘ylaymanki, bunda bizning ham hissamiz bor.
ELLE: Kelgusi rejalaringizni ulashing
Men Art-Bazar rivojlanishda davom etishini va o‘z muhitini saqlab qolishini istayman – bu ustalar nafaqat o‘z ishlarini sotishlari, balki tajriba almashishlari, bir-birlaridan ilhomlanishlari, yangi hamkorlar va mijozlar topishlari mumkin bo‘lgan makon.
Chinniga naqsh solish. Naiba Anvarhodjayeva ishlari.
Loyihani kengaytirish bo‘yicha ham rejalarim bor.
Xalq san’atining har xil turlariga bag‘ishlangan mavzuli mahorat darslarini ko‘proq tashkil etishni juda xohlayman. Men rivojlantirmoqchi bo‘lgan alohida yo‘nalish – bu an’anaviy kulolchilik va mualliflik qo‘g‘irchoqlariga bag‘ishlangan loyihalar.
Bundan tashqari, xalq hunarmandchiligi, dizayn va umuman ijodkorlik bilan bog‘liq yangi tashabbuslarni yo‘lga qo‘yish bo‘yicha ham g‘oyalar bor. Mavjud platformani shunchaki qo‘llab-quvvatlash emas, balki ustalarga o‘sish va o‘z auditoriyasini topishga yordam beradigan yangi formatlarni topish ham muhimdir.
Men haqiqatan ham bu ishni davom ettirishni, odamlarni ilhomlantirishni hamda ijod yashaydigan va rivojlanadigan makon yaratishni xohlayman.
Fotosuratlar Naiba Anvarxo‘jayevaning shaxsiy arxiviga oid.
