Pablo Picassoning “Gernika”si: Inson ruhiyatidagi iztirob va qudrat ramzi

“Gernika”ning yaratilish tarixi

Pablo Pikassoning “Gernika” asari — XX asrning eng mashhur asarlaridan biri bo‘lib, u nafaqat urush dahshatlarini aks ettiradi, balki inson matonatining ajoyib ko‘zgusi sifatida xizmat qiladi. Bu shunchaki san’at asari emas, balki o‘nlab yillar o‘tganligiga qaramay, zamonaviy dunyoda aks-sado berishda davom etayotgan kuchli siyosiy bayonotdir. Qanday qilib Pikasso urush dahshatlarini bunday murakkab va ko‘p qatlamli asarda birlashtira oldi? Uning yashirin ma’nolari va mazmunini tushunish uchun “Gernika”ning yaratilish tarixiga nazar solamiz.

“Gernika”ning yaratilishi oddiy buyurtmadan boshlangan: 1937-yil yanvar oyida Ispaniya hukumati Pikassodan Parijdagi Butunjahon ko‘rgazmasidagi pavilyon uchun surat chizishni so‘raydi. Bu vaqt Ispaniya fuqarolar urushi holatida edi va mamlakatdagi vaziyat tobora keskinlashib borardi. Harbiy agressiyasining dahshatli namunasi bo‘lmish 1937-yil 26-aprelda Gernika shahrining bombardimon qilinishi voqealar kulminatsiyasi bo‘ldi. Aynan shu narsa Pikassoni Ispaniyada sodir bo‘layotgan voqealarga barchaning e’tiborini qaratishi kerak bo‘lgan asarni yaratishga ilhomlantirdi.

Foto: Polsha milliy raqamli arxivlari

Kompozitsiya va ramziylik: og‘riq va qarshilik tili

“Gernika” o‘zining o‘lchamlari va murakkab kompozitsiyasi bilan lol qoldiradi: asarning uzunligi deyarli 8 metr, balandligi esa 3 metrdan oshadi. Pikasso ko‘plab figuralar — insonlar va hayvonlarni — xaotik (issiqlik harakatining eng muhim xususiyati) harakatda tasvirlash orqali urushning vayronkorligi va betartibligini aks ettirgan. Stilistik jihatdan asar oq-qora rangda ishlangan bo‘lib, bu dramatizmni kuchaytiradi va gazeta reportaji ta’sirini yaratadi, go‘yo bizning qarshimizda o‘tmish zarvaraqalarining to‘xtab qolgan sahifasi aks etgandek.

Asar markazidagi ot ko‘pincha begunoh qurbonlarning azob-uqubatlari ramzi sifatida talqin etiladi. Shuningdek, buqa — Pikasso asarlaridagi doimiy motiv — atrofda bo‘layotgan voqealarni kuzatib, ularga nisbatan bo‘lgan kuch va befarqlikni aks ettirishi mumkin. Markaziy element — lampochka — urush dahshatlarini yorituvchi ma’rifat va haqiqat ramzi sifatida talqin etiladi. Pikasso asar ustida ishlayotganda, ma’lum bir vaqt va joy haqida bog‘liqlik hosil qilmasdan, barchaga birdek tushunarli tilda so‘zlovchi universal tasvirni yaratishga intildi.

Pikassoning ta’kidlashicha, xuddi respublikachi askarlar qo‘llaridan miltiqlarini bir zumga qo‘ymaganlaridek, u ham mo‘yqalamni xolstdan uzmagan holda “Gernika” ustida kuniga 14 soatdan ishlagan. Uning studiyasida asarning kayfiyatiga mos keluvchi keskinlik muhiti hukmronlik qilgan va bu surat yaralish jarayonining o‘zi kurash kabi kechganini bildiradi.

Insoniylik haqida universal eslatma

Qizig‘i shundaki, “Gernika” jamoatchilik tomonidan darhol qabul qilinmagan: asar ko‘rgazmada turli xil bahslarga sabab bo‘lgan. Shunga qaramay, u tez fursatda norozilik ramzi va pasifistik ideallarning timsoliga aylandi. Surat ko‘plab mamlakatlar bo‘ylab sayohat qilgan va bu orqali Ispaniya fuqarolar urushiga jamoat e’tiborini qaratgan hamda respublikachilarga yordam berish uchun mablag‘ yig‘ish vositasi bo‘lib xizmat qilgan.

Vaqt o‘tishi bilan “Gernika” ma’lum bir tarixiy voqeaning aksiga qaraganda ko‘proq ahamiyat kasb eta boshladi. U adolatsizlik va zo‘ravonlikka qarshi kurashning qanchalik muhimligini eslatuvchi ramzga aylandi. Bugungi kunda Pikassoning asariga insonparvarlik haqidagi kuchli bayonot sifatida qaralmoqda hamda u yangi avlodlarni tinchlik va o‘zaro hamjihatlikka ilhomlantirishda davom etmoqda. “Gernika” bizga san’at nafaqat o‘zini ifoda etish usuli ekanligini, balki dunyoni o‘zgartirish uchun kuchli vosita bo‘lib xizmat qilishi mumkinligini o‘rgatadi.

Pikasso nafaqat san’at asarini yaratdi – u bizga eng qorong‘u lahzalarda ham umid va insonparvarlik yo‘limizni har qanday chiroqlardan ko‘ra yorqinroq yoritishi haqida kuchli eslatma qoldirdi.