San’at tilida gapirish nega muhim?

Har bir davr o‘zidan keyin nafaqat qonunlar to‘plami yoki voqealar solnomasini, balki o‘sha davrda yashaganlarning his-tuyg‘ulari, fikrlari va intilishlarining ko‘zga ko‘rinmas matosini ham qoldiradi. San’at bu shunchaki mushohada uchun yaratilgan shunchaki chiroyli narsalar emas. U xuddi ko‘zguga o‘xshaydi: nafaqat o‘zimizni, balki butun bir davrni, kayfiyatni, dunyoning o‘zgarishini ko‘rsatadi.

San’atdagi uslublar – bu maktab darsligidagi mujmal atamalar emas. Bu turli davr rassomlarining o‘z hikoyalarini so‘zlab berish tillaridir. Gotika nafaqat ibodatxonalarning gumbazlarini ko‘tardi, balki e’tiqod va hayot ma’nosi haqidagi savollarni ham o‘rtaga tashladi. Barokko faqat bo‘ronlarni tasvirlab qolmay, bizning eng jo‘shqin tuyg‘ularimizga ham nazar soldi. Modern esa, go‘yo qoidalardan charchagandek, tabiatga, chiziqlar erkinligiga, hamma narsa mumkin bo‘lgan hayotga qaytishga da’vat etdi. Bu uslublar bizga tarixni ko‘rsatibgina qolmay, uni yashashga ham undaydi.

Vaqt tili

Tasavvur qiling, har bir davr bizga maktub qoldirgan. U nafaqat quvonchi va tashvishlarini, balki o‘z qadriyatlarini ham ifodalaydi. San’at shunchaki chiroyli matn emas, u davrning ovozi hisoblanadi.

Gotik ibodatxona oldida turganimizda, biz faqat baland gumbazlar va nurga to‘la vitrajlarni ko‘rmaymiz. Biz ulug‘vorlikka – e’tiqod, umid va abadiylikka intilishni his etamiz. O‘rta asr kishisi uchun gotika yer bilan osmon o‘rtasidagi ko‘prik bo‘lib, o‘lim qo‘rquvidan ham yuqoriroq narsa - umid borligini eslatardi.

Biroq gotika faqat yuqoriga intilish emas. U qo‘rquv va “Keyin nima bo‘ladi?” degan savolni ham o‘z ichiga oladi. Injil voqealarini tasvirlovchi vitrajlarda va osmonga bo‘y cho‘zgan minoralarning uchlarida o‘rta asr odamining barcha xavotir va tashvishlari yashiringan.

Barokko - dunyo to‘satdan dramani sevib qolganini anglab yetgan davr. Barokkoda hamma narsa hashamatli, his-tuyg‘ularga boy va biroz sahnadagidek. Bu shunchaki hayotni aks ettirish bilan cheklanmay, uni sahnaga olib chiqadigan uslubdir.

Barokko san’atining eng yorqin namunalaridan biri Karavajo asarlaridir. Uning rasmlari yorug‘lik va soyaning kurashidan iborat bo‘lib, unda doimo his-tuyg‘ular g‘alaba qozonadi. Bu yerda yorug‘lik nafaqat yoritadi, balki haqiqatni ham ochib beradi. Barokko shunday deydi: “Hayot murakkab, ammo u aynan shu murakkabligi bilan go‘zal”.

XIX asr oxirida esa modern uslubi eskirgan qoidalarga qarshi isyon ko‘tardi. Uning ravon chiziqlari va bezakli naqshlarida nafaqat estetika, balki falsafa ham aks etgan. Bu uslub tabiatga taqlid qilish obyekti sifatida emas, balki ilhom manbai sifatida qaragan.

Modernizmning eng yorqin vakillaridan sanalgan Antonio Gaudi xuddi tirikdek ko‘rinadigan binolarni yaratdi. Uning asarlari geometrik qoidalarga bo‘ysunmagan, balki tabiatning ritmiga ergashgan. Modernizm shunday der edi: “O‘zgacha bo‘lishdan qo‘rqma, chunki hayotning o‘zi san’atdir”.

Ular biz haqimizda nima deyishyapti

Har bir uslub - bu o‘z davrining savollariga javobdir: biz o‘zimizni qanday tasavvur qilamiz, dunyoga qanday qaraymiz va o‘zimizdan keyin nima qoldirishga harakat qilamiz. Biroq uslublar faqat jamoaviy emas, balki juda shaxsiy ham hisoblanadi.

Ayrimlar shahar bo‘ylab sayr qilar ekan, gotik ibodatxonalarni hayajon bilan kuzatib, ularning sirli jozibasiga maftun bo‘ladi. Ba’zilar esa barokko saroyi oldida uning ko‘rku hashamatidan nafas olgandek to‘xtab qoladi. Bu yerda gotik ibodatxona nafaqat o‘zining balandligi bilan, balki ichimizda parvoz tuyg‘usini, ulug‘vorlikka intilishni uyg‘otgani bilan ham maftun etadi. Barokko hayratga soladi, chunki biz to‘satdan hayot nafaqat tartib, balki tartibni jilovlash yoki unga bo‘ysunish kerak bo‘lgan tartibsizlik ekanligini his qilamiz.

San’atga bo‘lgan munosabatimiz shaxsiyatimizning ko‘zgusidir. Barokkoni yoqtiradigan odam qalbida hayotning to‘kinligini sevuvchi biroz dramatik bo‘lishi mumkin. Modernni sevuvchi esa erkinlik, yengillik va muvozanatni izlashi mumkin.

San’at savollar beradi: “O‘zingni qanday tasavvur qilasan? Qanday hikoyani so‘zlab bermoqchisan?”. Bu savollarga faqat sukunat lahzalarida javob berish mumkin. Xuddi yaratilgan asar oldida turganimizda bizni o‘rab olgan o‘sha sukunatdagi kabi lahzalarida.

Nega ular bizni ilhomlantiradi

Bir kuni rassom Uilyam Tyorner bilan suhbatda undan: “Nega bu qadar ko‘p yorug‘lik chizasiz?”, deb so‘rashdi. U: “Chunki unda men ko‘rgan hamma narsa bor”, – deb javob berdi. Tyorner yorug‘ligi shunchaki quyosh nurlari emas. Bu uning dunyoqarashining, o‘tkinchi onlarga bo‘lgan muhabbatining ramziy ifodasidir.

Har bir uslub - bu dunyoni rassomning ko‘zi bilan ko‘rish imkoniyatidir. Mikelanjelo inson tanasi qanchalik kuchli va benuqson bo‘lishi mumkinligini namoyish etdi. Van Gog esa kungaboqar dalalarida qanchalik iliqlik borligini yodga solardi.

San’at go‘yo bizga o‘zimizni ko‘rishda yordam berayotgandek. Mo‘yqalamning har bir harakatida, vitrajning har bir chizig‘ida, gotik ibodatxonaning har bir toshida bizning tariximizga aylanishi mumkin bo‘lgan hikoya yashiringan.

San’at uslublari o‘tmishda qolib ketgan tajribalar emas. Ular bugun mavjud narsalar haqida so‘zlaydigan vositadir. Gotika, romantizm, modern – bu shunchaki davrlar emas, balki bizda yashashda davom etayotgan his-tuyg‘ulardir.

Keyingi gal biror rasm yoki binoni ko‘rganimizda, o‘zimizga: “Nima uchun bu menga ta’sir qilyapti? Men bunda nimani ko‘ryapman?”, – deb savol beraylik. Ehtimol, san’atda o‘z savolimizga javob toparmiz. Yoki aynan u sabab yangi savollar bera boshlarmiz.

San’at doimo muloqotga ochiq. U bizning yaqinroq kelishimizni kutmoqda.