Sayar:

Zamonaviy tibbiyot millionlab insonlar hayotini saqlab qolayotgan bo‘lsa-da, uning salbiy tomoni ham bor – chiqindilar to‘plami haqiqiy ekologik falokatga aylanishi mumkin. Shpritslar, bintlar, kimyoviy reagentlar, muddati o‘tgan dori-darmonlar – bularning barchasi to‘g‘ri utilizatsiyani talab qiladi. Tibbiyot chiqindilari noto‘g‘ri yo‘q qilinsa, xavfli infeksiyalar manbaiga aylanib, havo, suv va tuproqni ifloslantiradi, insonlar salomatligi va ekotizimga tahdid soladi.

Yevgeniya Guseva – xalqaro huquqshunos, ikki farzandning onasi va Sayar tibbiy chiqindilarni qayta ishlash bo‘yicha innovatsion loyihaning bosh direktori. Ekologiya masalalari uning uchun doimo nafaqat kasbiy qiziqish, balki kelajak avlodlar oldidagi shaxsiy mas’uliyat bo‘lib kelmoqda.

“Huquqshunos sifatida tushunamanki, ekologik tashabbuslar nafaqat texnologiyalarni, balki to‘g‘ri huquqiy tartibga solishni ham talab qiladi. Ona sifatida anglaymanki, toza atrof-muhit farzandlarimizga qoldiradigan merosimizdir. Keng ko‘lamli loyiha rahbari sifatida esa ko‘ryapmanki, tibbiy chiqindilarni qayta ishlash jamiyat xavfsiz hayotining asosiy jihati hisoblanadi,” – deydi Yevgeniya.

O`zbekiston Respublikasi Prezidentining qaroriga muvofiq, 2030-yilga kelib O‘zbekistonning eng yirik shaharlari va hududlarini zamonaviy qayta ishlash majmualari bilan qamrab olish, tibbiyot xodimlari uchun xavfsiz sharoitlar yaratish va o‘sib kelayotgan avlod uchun ekologik ta’limni joriy etish rejalashtirilgan.

“Biz shunchaki korxonalar qurmayapmiz – chiqindilar bilan muomala madaniyatini o‘zgartiryapmiz, ekologiyaga yangicha munosabatni shakllantiryapmiz. Har bir kishi o‘z mas’uliyatini anglashi va barqaror kelajak bugungi qarorlarimizga bog‘liqligini tushunishi muhimdir”.

Texnologik jarayonlardan tashqari, Yevgeniya jamoasi ekologiya sohasidagi qonunchilikni takomillashtirish, ijtimoiy tashabbuslarni qo‘llab-quvvatlash va jamiyatni ma’rifatli qilish bilan shug‘ullanadi. Bu uning shaxsiy va kasbiy vazifasidir.

Tibbiyot chiqindilarini utilizatsiya qilishning ahamiyatini ko‘rib chiqamiz.

Tashvishli faktlar: nima uchun tibbiy chiqindilar jiddiy muammo?

Tibbiyot chiqindilari oddiy axlat emas. Ular quyidagilarni o‘z ichiga olishi mumkin:

• Yuqumli materiallar: qon, ishlatilgan bintlar, OIV, gepatit B va C viruslari bilan zararlangan shpritslar.
• Zaharli kimyoviy moddalar: simob, og‘ir metallar, xavfli dori-darmonlar.
• Radioaktiv chiqindilar: onkologiya va nur diagnostikasida qo‘llaniladigan moddalar.

Noto‘g‘ri utilizatsiya oqibatlari – haqiqiy falokat:

• Salomatlik uchun xavf: shifoxona xodimlaridan tortib oddiy yo‘lovchilargacha – barchasi xavfli infeksiyalarni yuqtirishi mumkin.
• Ekologik tahdid: zaharli moddalar havo va suvga tushib, ekotizimlarni yo‘q qiladi.
• Moliyaviy yo‘qotishlar: ekologik oqibatlarni bartaraf etish katta xarajatlarni talab qiladi.

Bugungi kunda O‘zbekistonda muammo qanday hal etilmoqda?

So‘nggi yillarda mamlakatimiz bu borada muhim qadamlar qo‘ydi. Biroq, qiyinchiliklar mavjud:

• Ixtisoslashgan korxonalarning yetishmasligi.
• Yig‘ish va nazorat tizimidagi muammolar.
• Tibbiyot xodimlari va aholining to‘liq xabardor emasligi.

Ko‘pgina shifoxonalarda chiqindilar hali ham to‘g‘ri utilizatsiya qilinmaydi – bu xavfli.

So‘nggi yillarda O‘zbekiston hukumati ekologik tashabbuslar ustida faol ish olib bormoqda va tibbiy chiqindilarni utilizatsiya qilish tizimini takomillashtirish bo‘yicha bir nechta loyihalarni ishga tushirdi.

Innovatsion yondashuv: toza insineratsiya – xavfsiz yechim

Utilizatsiya qilishning eng ilg‘or usullaridan biri – bu low-emission incineration  (toza insineratsiya). Ushbu texnologiya 800-1200°C haroratda chiqindilarni yo‘q qilish, atrof-muhitga zararli moddalarni chiqarmaslik imkonini beradi.

Bu nima uchun samarali?

• Ekologik xavfsizlik: gazlarni filtrlash zaharli chiqindilar miqdorini kamaytiradi.
• Viruslar va toksinlarni to‘liq yo‘q qilish.

• Minimal chiqindilar: xavfsiz yo‘q qilish mumkin bo‘lgan kulning atigi 5-10 foizi qoladi.
• Energiya samaradorligi: jarayon issiqlik va elektr energiyasini ishlab chiqaradi.

“Sayar” loyihasi: tibbiy chiqindilarni utilizatsiya qilishda yangi bosqich

Toshkentda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyev ko‘magida toza insineratsiya texnologiyasini joriy etuvchi “Sayar” pilot loyihasi ishga tushirildi. Muvaffaqiyatli sinovdan o‘tkazilgandan so‘ng, tizimni boshqa shaharlar – Samarqand, Buxoro va boshqalarga ham tatbiq etish rejalashtirilgan.

Loyiha bir nechta asosiy yo‘nalishlarni qamrab oladi:

• Chiqindilarni to‘plash va tashish ustidan qattiq nazorat o‘rnatish.
• Tibbiyot muassasalari va utilizatsiya xizmatlari xodimlarini o‘qitish.
• Aholini ma’rifatli qilish – bu nima uchun muhimligini hamma bilishi kerak.
• Qayta ishlash infratuzilmasini rivojlantirish.

Kelajak tibbiyoti - bu nafaqat innovatsiya, balki ekologiyaga g‘amxo‘rlik hamdir

Tibbiyot chiqindilarini utilizatsiya qilish masalasi shunchaki ekologik tashabbus emas, balki xavfsiz kelajak sari qadamdir. Faqatgina ilg‘or texnologiyalar va tizimli yondashuvni joriy etgan taqdirdagina insonlar salomatligini asrash va tabiatni muhofaza qilish mumkin.

Harakat qilish vaqti keldi – kelajak o‘zimizning qo‘limizda!

Foto: Bobur Alimkhodjaev