Shinavanda kitobxon uchun Buker mukofoti sovrindorlarining uchta romani
Xotira va unutish oralig‘ida: postmodern davrning so‘ngidagi adabiy durdonalar
Isiguro sharqona tafakkur va g‘arb madaniyatini nihoyatda tabiiy tarzda uyg‘unlashtira olgan yozuvchi. U besh yoshida Yaponiyadan Buyuk Britaniyaga ko‘chib o‘tgan va bu uning uslubini belgilab bergan.
«Kunning qoldig‘i» (“The Remains of the Day”, 1989)
Kadzua Isiguro
Burch, sha’n va yo‘qotilgan muhabbat haqida roman
Uning romanlari — yapon ruhiga ega ingliz asarlari. Har bir matn ko‘p qatlamli, she’r kabi ma’nolarga boy. «Kunning qoldig‘i» eng “inglizona” roman sifatida tan olingan va jahon adabiyotining eng yaxshi asarlari qatoridan o‘rin olgan.
Syujet yapon gravürasiday sodda. Keksaygan xizmatkor Stivens butun umrini lord Darlington xizmatiga bag‘ishlagan. U hech qachon manorani tark etmagan, bir kuni esa mamlakat bo‘ylab sayohat qilish imkoniga ega bo‘ladi. Shu qisqa safar davomida u o‘tgan umrini, sadoqat va sha’n haqidagi qarashlarini, xizmatining asl ma’nosini o‘ylab chiqadi. U — xizmatkor, lekin aslida samuray: burchni sharaf deb biluvchi, yuzini yo‘qotmaydigan inson.
«Har qanday jiddiy xizmatkor o‘z rolida yashashi kerak — u maskarad emas, bu uning hayoti.» (s)
Romanda ikki jahon urushi oralig‘idagi siyosiy vaziyat ham aks etadi: lord Darlington Yevropa elitasini o‘z uyida to‘plab, tarixiy jarayonlarning markazida turadi. Biroq bu siyosiy fon Stivensning ichki olamiga, uning insoniylik va burch o‘rtasidagi kurashiga xizmat qiladi.
Isiguro o‘ziga xos tarzda sovuq mantiq ortiga yashiringan his-tuyg‘ularni ochadi. Stivensning sobiq hamkasbi — miss Kentonga bo‘lgan noaniq, lekin chuqur tuyg‘ulari butun roman davomida sezdirmay yetiladi. U unga yo‘l oladi, ammo kechikkanini anglaydi. Hayot o‘tib ketgan.
Finaldagi sahna — Stivensning sohilga qarab, quyosh botishini kuzatgan lahzasi — zamonaviy adabiyotdagi eng yurakni ezuvchi epizodlardan biridir.
«Ehtimol, o‘tmishga qarashni bas qilib, kelajakka umid bilan boqish va menga berilgan kunning qoldig‘ini eng yaxshi tarzda o‘tkazish kerakdir?» (s)
Asarning 1993 yildagi ekran talqini — Entoni Xopkins ijrosida — klassika darajasida. Film ko‘plab «Oskar» va «Oltin globus» nominatsiyalariga sazovor bo‘lgan.
«Oxirni sezish» (“The Sense of an Ending”, 2011)
Julian Barns
Xotira, ayb va vaqt haqida roman
Bu asar — inson o‘z o‘tmishini qanday “yaratishini” va o‘sha “yaratilgan haqiqat” qanday osongina qulashini ko‘rsatadigan nozik tadqiqot. Barns inglizona kinoya va yetuk inson og‘rig‘i orqali o‘zlikni anglash mexanizmini tahlil qiladi. Bu — inson o‘z hayoti haqida yolg‘on hikoya qilayotganini anglash haqidagi roman.
Elita maktabining uch do‘sti yoniga yangi o‘quvchi keladi. U boshqacha, jiddiy, hazilni yoqtirmaydi. Hayot ularni turli yo‘llarga olib ketadi. Yillar o‘tib, bosh qahramon — endi qarib qolgan Toni — advokatdan maktub oladi. Unda o‘tmishdagi do‘stining kundaligi bor. Shu paytdan u o‘tmishning tumanida yo‘qolgan voqealarni qayta eslashga majbur bo‘ladi.
«Biz xotira — bu voqealar va vaqtning yig‘indisi deb o‘ylaymiz. Ammo aslida xotira — unutilgan narsalardir.» (s)
«Oxirni sezish» — o‘sish haqida roman, lekin “teskari” yo‘nalishda. Bu o‘zini anglash jarayoni qarilikda yuz beradi. Yosh o‘qishda bu sevgi va sirli voqea haqidagi hikoya bo‘lib tuyuladi, ammo vaqt o‘tib, unda insonning o‘z hayoti bilan yarashuv jarayonini ko‘rasiz.
Barnsning asari — o‘z o‘tmishini qayta yozishga uringan inson haqida, ammo vaqt har doim haqiqatni “eritib yuboradi”. Bu esa insonni o‘zining yolg‘on xotiralariga mahkum etadi.
«Egalik» (“Possession”, 1990)
Antoniya Syuzan Bayett
Sevgi, matn va iztirob haqida roman
Bu roman — aql va tuyg‘ular uyg‘unligidagi haqiqiy adabiy zavq. Bayett o‘tmish va hozirni, ilm va ehtirosni, sevgi va matnni bir-biriga o‘tkir mahorat bilan bog‘laydi. Asar — inson tabiatini, ijod mohiyatini va ayol-erkak o‘rtasidagi murakkab munosabatlarni tadqiq etuvchi intellektual detektiv.
Zamonaviy tadqiqotchilar — Roland Mitchell va Mod Beyli — viktoriya davri shoirlari o‘rtasidagi yashirin sevgi maktublarini topib oladi. Shu paytdan ular o‘tmish izidan quvib, o‘zlari ham o‘sha hikoyaning bir qismiga aylanib boradi.
Bayettning uslubi — viktorian davrini tiriltiradi. U yaratgan she’rlar va tasvirlar shunchalik tabiiyki, ularni XIX asrda yozilgan deb o‘ylaysiz.
«Ba’zi voqealar iz qoldirmaydi, ular haqida yozilmaydi. Ammo bu, keyingi voqealar go‘yo ular bo‘lmagandek kechadi, degani emas.» (s)
Bu asar — o‘tmish va haqiqatni egallash mumkin emasligi haqidagi falsafiy mulohaza. «Possession» so‘zi bu yerda ham “ehtiros”, ham “egalik”, ham “qaramlik” ma’nosida ishlatiladi. Chunki haqiqiy egalik — illyuziya.
«Egalik» — kitob va o‘qish san’atiga madh, adabiyotga oshufta qalblar uchun yozilgan ziyrak roman. U diqqat talab qiladi, lekin oxirida sizni matn va hayotning cheksiz bog‘liqligi haqidagi o‘yga chorlaydi.
