So‘nmas nur: Uilyam Terner va uning san’at olami

Uilyam Tyorner — yorqin nur bilan yo‘g‘rilgan dengiz shamoli esadigan nom. Uning hayoti va ijodini tasvirlashga harakat qilinsa, bu doimiy kurash haqida hikoya bo‘ladi: qalb dengizi va bo‘ronlari o‘rtasidagi boqiy olishuv. Uning asarlari bilan uzoqroq vaqt o‘tkazgingiz keladi, go‘yo har bir mo‘yqalam izida yashiringan sirlarni ilg‘ab olish mumkindek.

“Quyosh — bu Xudo”, — deb aytgan edi bir kuni Tyorner. Bu qisqa ibora uning san’atga bo‘lgan yondashuvini ochib beradi. U uchun yorug‘lik shunchaki fizik hodisa emas, balki haqiqat, go‘zallik va cheksiz izlanishning ramzi edi. Uning har bir asarida yorug‘lik go‘yo jonlanib, tomoshabinni chuqur his-tuyg‘ular olamiga yetaklaydi.

Nur va shamol musavviri

U 1775-yilda Londonda sartarosh oilasida dunyoga kelgan. O‘sha paytda shahar shovqin-suronli, sanoat inqilobining qora soyalari bilan to‘la edi, biroq kichkina Uilyam hamma narsani butunlay boshqacha ko‘ra olardi. Uylar tomiga quyilayotgan nur, daryo ustida raqs tushayotgan tuman — bularning barchasi uning ilhomiga aylandi.

Voyaga yetish oson kechmadi, onasi ruhiy kasallikdan aziyat chekdi va bola 10 yoshida shifoxonada vafot etdi. Otasi uning o‘rnini bosdi: o‘g‘lining ishlari bilan faxrlanar, uning rasmlarini o‘zining sartaroshxonasida sotar va uning iste’dodiga ishonardi.

14 yoshida Tyorner Qirollik Badiiy akademiyasiga o‘qishga kirdi va bu uning tarixidagi eng kichik yosh ko‘rsatkichi edi. U yerda yigitcha tezda ko‘zga tashlandi: o‘zining texnikasi yoki manzarani kichik tafsilotlari to‘plamini ko‘ra olishi bilan emas, balki jonli narsa sifatida idrok etish qobiliyati bilan e’tiborni tortdi. 20 yoshidayoq u Londonning asosiy ko‘rgazma maydonlarida o‘z asarlarini namoyish etar, biroz vaqt o‘tgach esa, ichki dunyosiga g‘arq bo‘lgan va ishga berilib ketgan holda akademik unvoniga erishdi.

 Nur va suv sinoati

Tyorner haqiqiy tajribachi edi. Uning rasmlaridagi yorug‘lik go‘yo jonli, sinadi, harakatga keladi. Bu oddiy yorug‘lik emas, bu hissiyot. U ilhomni hamma yerda: yunon afsonalaridan, ingliz dengiz afsonalaridan, Yevropa bo‘ylab qilgan sayohatlaridan topardi. Aytishlaricha, dovul paytida u o‘zini kema machtasiga bog‘lab, “bo‘ronni Xudoning ko‘zi bilan ko‘rish”ga harakat qilgan.

Uning eng mashhur asarlaridan biri “ “Jasur” kemasining so‘nggi safari” ulkan harbiy kemaning buzilishini tasvirlaydi. Manzara go‘yo ulug‘vorlik va vidolashuv o‘rtasida muzlab qolganday, peyzajni chuqur falsafiy ramzga aylantiradi.

https://www.instagram.com/theartdistricts/p/B8_t0twH1qJ/

Shon-shuhratiga qaramay, Tyorner murakkab shaxs edi. U mehmondorchilikni yoqtirmas, gaplari keskin va qo‘pol edi. Dabdabali kechalardan ko‘ra, u o‘z rasmlarini chizish va mushohada qilish imkonini beradigan yolg‘izlikni afzal ko‘rardi. Umrining so‘nggi yillarida u Chelsida “Admiral But” taxallusi ostida deyarli yakkalikda yashar edi. Bu izolyatsiyani faqat uning xarakteri bilangina emas, balki san’atga bo‘lgan cheksiz fidoyiligi bilan ham izohlash mumkin. Uning hayot falsafasini “san’atdan boshqa narsa emas” deb ta’riflash mumkin. Buyuk asarlar yaratishga yordam bermaydigan har qanday narsa uning uchun ortiqcha edi. Uni kasal va holsiz ahvolda topishganda, u sekingina: “Quyosh — Xudo”,—deb ayta olgan. 

Boqiy nur 

Bugun uning rasmlari dunyoning eng yirik muzeylarida saqlanadi, Tyornerning nomi esa barcha zamonlarning eng buyuk rassomlar ro‘yxatiga kiritilgan. Uning san’ati — o‘lchab bo‘lmaydigan nur, rang va tuyg‘ular poeziyasidir.

Aytishlaricha, uning asarlari oldida vaqt to‘xtab qoladi. Ehtimol, aynan shu sababli Tyorner hamon dolzarb bo‘lib qolmoqda: u bir vaqtning o‘zida nozik va abadiy bo‘lgan lahzaning go‘zalligini ko‘rsata olgan.

Agar siz qachondir uning asarlari qarshisida tursangiz - u mashhur “Jasur kemaning so‘nggi parvozi”mi yoki mavhum “Ranglar boshlanishi”mi - to‘xtashga ruxsat eting. Terner yorug‘ligi sizning qalbingizga kirishiga imkon bering. Ehtimol, xuddi shu lahzada siz dengizni, yorug‘likni va o‘zingizni ilgari ko‘rmaganingizdek ko‘rarsiz.