Soxtalik sindromi

Soxtalik sindromi – bu yutuqlaringiz mehnat va sa’y-harakatlar natijasi ekanligini anglasangiz ham, o‘z ularga loyiq emasligingizni ich-ichingizdan his qilishdir. Bu sindromga chalingan odam muvaffaqiyatni tasodif yoki tashqi sharoitlarga bog‘lashga moyil bo‘ladi; soxtalik sindromiga chalingan odamlardan ko‘pincha “men shunchaki omadli edim” degan gapni eshitish mumkin. Bu holat ko‘pincha xavotir va o‘ziga nisbatan doimiy shubhalar bilan birga keladi, shuningdek, nosog‘lom past o‘zini baholashni shakllantiradi.

ELLE O‘zbekiston tahririyati soxta xodim sindromi nima uchun ayollar orasida keng tarqalganligi va o‘z yutuqlarining qadriga yetishni qanday o‘rganish kerakligi haqida so‘zlab beradi.

Shubhalar – zamon mezoni 

Soxtalik sindromi XXI asrning asosiy psixologik muammolaridan biriga aylandi, bu ko‘p jihatdan doimiy taqqoslash tendensiyasi va muvaffaqiyatga erishishga aniq yo‘naltirilganlik bilan bog‘liq. Yuqori raqobat va samaradorlikka sig‘inish hatto eng malakali mutaxassislarda ham ichki shubhalarni kuchaytiradi. Bu hissiy charchashga, xato qilishdan qo‘rqishga va o‘z yutuqlaridan quvona olmaslikka olib keladi. Qadriyat ko‘pincha layklar va maqom bilan o‘lchanadigan dunyoda “yetishmovchilik” hissi haqiqatan ham global hodisaga aylanmoqda.

Nima uchun bu mavzu ayniqsa ayollar uchun dolzarb?

Ayollar soxtalik sindromiga erkaklarga qaraganda ko‘proq duch kelishadi. Bu asosan ijtimoiy va madaniy qarashlar bilan bog‘liq. Sir emaski, jamiyat asrlar davomida ayollarning muvaffaqiyatga, obro‘ va yetakchilikka bo‘lgan huquqini shubha ostiga qo‘ygan va bu qarashlarning tubdan o‘zgarishi faqat o‘tgan asrning boshlarida paydo bo‘la boshlagan. Qizlarga yoshligidanoq “yaxshi” va hatto “qulay” bo‘lishni o‘rgatishadi, shuningdek, “erkaklar” va “ayollar” mashg‘ulotlari haqidagi tasavvurlarni singdirishadi – masalan, o‘g‘il bolalarga ko‘pincha aniq fanlarga qobiliyat berishsa, qizlarga esa maishiy ko‘nikmalarga qiziqish uyg‘otishadi. Bu ichki qarashni shakllantiradi: ayol hatto yuqori yutuqlarga erishgan bo‘lsa ham, o‘z muvaffaqiyatini mehnat va tirishqoqlik bilan emas, balki shunchaki “kerakli joyda va kerakli vaqtda paydo bo‘lganini” his qilishi mumkin.

2020-yilda o‘tkazilgan KPMG xalqaro tadqiqotiga ko‘ra, rahbarlik lavozimidagi ayollarning 75 foizi o‘z faoliyati davomida soxtalik sindromini boshdan kechirgan. Ayniqsa, u ko‘pincha yangi lavozimlarga o‘tishda namoyon bo‘ladi, bunda ayollar oldida o‘z layoqatini isbotlash vazifasi paydo bo‘ladi. Bunday vazifalar ko‘pincha xato qilish huquqisiz sinov sifatida qabul qilinadi, chunki, bir tomondan, ayol o‘z lavozimiga loyiqligini isbotlamoqchi bo‘lsa, boshqa tomondan, erkak hamkasblaridan yomon emasligini ko‘rsatmoqchi bo‘ladi, ayniqsa, agar jamoada erkak va ayolning jamiyatdagi roli haqidagi buzg‘unchi stereotiplar qo‘llab-quvvatlansa. Bunday vaziyatlar shubhalarning yopiq doirasini yaratadi, ulardan qo‘llab-quvvatlash va ongli ichki ishsiz chiqish deyarli imkonsiz.

manba: Leeloo The First, pexels

Soxtalik sindromini qanday yengish mumkin?

Soxtalik sindromi shunchaki vaqtinchalik qiyinchilik emas, balki uzoq vaqt davomida bizda sezilmay shakllanadigan surunkali holat ekanligini tushunish muhim. Bu qiyinchilikni yengish va xavotirdan xalos bo‘lish uchun, avvalo, sabr-toqat bilan qurollanish va o‘z ustida ishlashga tayyor bo‘lish lozim.

Quyida soxtalik sindromini yengishda dastlabki qadamlarni qo‘yishga yordam beradigan tavsiyalarning qisqacha ro‘yxati keltirilgan:

1. Soxtalik sindromi mavjudligini tan oling
   Bu his-tuyg‘ular voqelikni aks ettirmasligini, aksincha sizning xavotiringiz va ichki qo‘rquvlaringiz namoyon bo‘lishi ekanligini anglang.
2. O‘z-o’zingizni tanqid qilishingizni kuzating
   O‘zingizni qadrsizlantiruvchi vaziyatlarga e’tibor bering va ichki muloqotni ko‘proq qo‘llab-quvvatlovchi fikrlar bilan almashtiring.
3. His-tuyg‘ularingiz haqida gapiring
   Kechinmalaringizni hamkasblaringiz, do‘stlaringiz yoki ustozingiz bilan baham ko‘ring – bu xavotirda yolg‘iz emasligingizni tushunishga yordam beradi.
4. O‘zingizni boshqalar bilan taqqoslamang
   Taqqoslash – muvaffaqiyatning asosiy dushmani. Har kim o‘z yo‘lidan borishini va tashqi ishonch har doim ham ichki holatni aks ettirmasligini yodda tuting.
5. O‘zingizga jarayonda bo‘lishga ruxsat bering
   Xatolar va shubhalar rivojlanishning bir qismi. Qimmatli mutaxassis va yaxshi inson bo‘lib qolish uchun hamma narsani mukammal bajarish shart emas.
6. O‘z-o‘zini qabul qilishni o‘rganing
   O‘z-o‘zini qabul qilish – bu o‘zini nafaqat kuchli tomonlari orqali, balki barcha zaif jihatlari, xatolari va kechinmalari bilan yaxlit holda idrok etish va sevish qobiliyati. O‘z-o‘zini qabul qilish ustida ishlash haqida batafsil ma’lumotni ushbu maqoladan olishingiz mumkin.
7. Mutaxassis yordamiga murojaat qiling
   Malakali psixolog yoki murabbiy bilan ishlash sindromning chuqur sabablarini tushunishga va barqaror o‘zini baholashni shakllantirishga yordam beradi.

manba: Nataliya Vaitkevich, pexels