Созерцание травинки
Японское искусство: как жизнь никогда не будет идеальной, но может быть прекрасной
Vinsent Van Gog yapon gravyuralarini tomosha qilar ekan, bir kuni shunday degan: “Agar biz yapon san’atini o‘rgansak, shubhasiz, dono, faylasuf va hassos insonni ko‘ramiz. U nima bilan mashg‘ul? U yagona bir giyohni sinchiklab o‘rganmoqda”.
Nomukammallikda go‘zallikni qanday ilg‘ash mumkin
Yaponiya san’ati falsafa va estetikaning butun bir olamini o‘z ichiga oladi. Bu olamda xattotlik tasviriy san’at bilan, kulolchilik choy marosimi bilan uzviy bog‘langan, sukunat va bo‘shliq esa shakl va ranglarning to‘yinganligidan kam ahamiyatga ega emas. Qadimgi Jomon davrida yashagan odamlarning qoyatosh rasmlaridan tortib, bugungi kunning neon ranglariga boy mangasigacha – bularning barchasi yagona ko‘p qatlamli san’at polotnosining qismlaridir.
manba: Tokyo National Museum
Yaponlar asrlar davomida begona ta’sirlarni o‘ziga singdirish va ularni mutlaqo o‘ziga xos narsaga aylantirish san’atini sayqallashgan. Ular shunchaki nusxa ko‘chirish bilan cheklanmay, o‘zgarishlar shamoli olib kelgan har bir narsani puxta moslashtirishgan. Biroq, yapon san’atini g‘arb san’atidan haqiqatan ajratib turadigan narsa – bu nomukammallikka bo‘lgan o‘ziga xos munosabatdir. Yaponiyada go‘zallik mukammallikda emas, balki o‘ziga xos nuqsonlarda namoyon bo‘ladi: kinsugi usulida oltin bilan ta’kidlangan idishlardagi yoriqlar, xattotlik belgilarining biroz noaniqligi, ikebana guldastasining nomuvofiqligi shular jumlasidandir. Bu vabi-sabi falsafasining mujassami – dunyoning o‘tkinchiligi va nomukammalligida go‘zallikni ko‘rish san’atidir.
Nomukammallik nafisligi
Vabi-sabi falsafasi XIV asrdayoq, choy marosimining asoschisi bo‘lgan kamtar rohib Murat Syuko zamonida paydo bo‘lgan. O‘shandan beri u yapon madaniyatiga chuqur singib, san’at chegaralaridan ancha tashqariga chiqadigan hayot tarzini shakllantirib kelmoqda. Vabi-sabi oddiylik, kamtarlik va sukunat haqidadir. U har qanday hashamatli bezaklardan ko‘ra hayot to‘g‘risida ko‘proq so‘zlab beradigan oddiy narsalar ustida mushohada yuritishdir.
manba: Общественное достояние
Masalan, Edo davri san’atini, ayniqsa "o‘zgaruvchan dunyo manzaralari" degan ma’noni anglatuvchi mashhur ukiye-e gravyuralarini olaylik. Bu asarlar borliqning o‘tkinchiligi va mo‘rtligi haqidagi chuqur falsafiy ifodadir. Xokusayning "Kanagavadagi katta to‘lqin" asari go‘yo hayotning, uning shiddati, qudrati va o‘tkinchiligining timsoli kabidir. Aynan yapon gravyuralari yevropalik impressionist rassomlarni hayratga solishi, ularni rang va shaklga yangicha qarashga ilhomlantirishi bejiz emas edi.
manba: The Metropolitan Museum of Art
Tog‘lar va suvlar: qarama-qarshiliklar uyg‘unligi
Yapon tasviriy san’ati doimo chuqur dunyoqarashning ifodasi bo‘lib kelgan. “Sansuy” (“tog‘lar va dengizlar”) so‘zi yapon rassomi uchun muvozanat va uyg‘unlikning butun bir falsafasini, in va yan, qattiq va yumshoq, tinchlik va harakatning dialogini anglatadi. Vertikal va gorizontal o‘ramlar - har bir tafsilotga, mo‘yqalamning har bir nozik chizig‘iga cho‘mib, sekin-asta o‘qilishi lozim bo‘lgan butun boshli hikoyalardir.
Biroq yapon san’ati ayni paytda yorqin, shovqinli va e’tiborni tortadigan bo‘lishi mumkin. Kusama Yayoi va Takashi Murakami kabi zamonaviy yapon rassomlari o‘zlarining g‘aroyib va dadil asarlari bilan basara ruhini – ya’ni provokatsiya va chaqiriqni, tomoshabinni larzaga solish va odatiy chegaralarni buzishga intilishni mujassam etganlar. Ularning ijodida an’analar va zamonaviylik butunlay yangi bir narsaga uyg‘unlashadi va bu yapon san’atining naqadar jonli va serharakat ekanligini namoyon etadi.
Anglash yo‘li
Bugun biz yapon estetikasi global madaniyatning bir qismiga aylangan dunyoda yashayapmiz. Biz kimono kiyamiz va uylarimizni yapandi uslubida jihozlaymiz, manga bilan qiziqamiz va minimalizmdan ilhomlanamiz. Ammo yapon san’atining go‘zalligi va teranligini anglash uchun uni shunchaki kuzatish emas, balki yaponning – Van Gog aytgan o‘sha donishmand insonning ko‘zi bilan ko‘rishni o‘rganish muhimdir. Axir, kosadagi har bir giyoh, har bir chiziq va har bir yoriq to‘xtab, diqqat bilan qarasangiz, ma’no va go‘zallikka to‘la hikoya qilishi mumkin.
