“Vaqtinchalik ofis” – bu ayol endi soya bo‘lmay qo‘yadigan performans

Ikkinchi smenada o‘qish qanday bo‘larkan? Go‘yo tushgacha uxlaysan, ertalab o‘zingniki, hech kim shoshiltirmaydi. Ammo kun qorong‘ilikdan boshlanib, yana qorong‘ilikda tugaydi. Uyga qaytganingda, kun sen tomon o‘tib ketgandek tuyg‘u paydo bo‘ladi. Charchoq jismoniy emas – u yurakka tutun kabi cho‘kadi. Hayot boshqalarning jadvali bo‘yicha ketayotganda shunday bo‘ladi.

Shunga o‘xshash his deyarli har bir ayolga tanish. Faqat uning ikkinchi smenasi maktabda emas. U ishdan keyin boshlanadi. Noutbuk yopilganda, qozon ochiladi. Uchrashuvlar tugab, bolalar bilan darslar boshlanadi. G‘amxo‘rlik tanlov emas, majburiyatga aylanadi. Eng muhimi – bularning barchasi sezilmay qoladi.

BMT ma’lumotlariga ko‘ra, ayollar haq to‘lanmaydigan uy mehnatiga erkaklarga nisbatan ikki yarim baravar ko‘proq vaqt sarflaydi. Bizning dunyomizda kelinlik, mahalla, ko‘p avlodli oilalar sharoitida bu raqam alohida ahamiyat kasb etadi.

15-mart kuni Toshkentdagi 139 Documentary Center binosida o‘tkazilgan “Vaqtinchalik ofis” performansi shu haqda bo‘lsa kerak. U shiorlar bilan emas, balki harakatlar bilan so‘zladi. Nazariyalar emas, his-tuyg‘ular bilan. Bu har birimiz o‘zimizni ilgari jur’at etmaganimizdek tinglay oladigan tajriba edi.

San’at tugagan joyda hayot boshlanadi

Rassom Xe-ren Li va kurator Malika Zayniddinova hamkorligida yaratilgan performans tomoshabinlarga shunchaki kuzatuvchi bo‘lish emas, balki uning bir qismiga aylanish imkoniyatini taqdim etdi. Xayoliy “Osiyo parvarish va uy-joy assotsiatsiyasi” – unga kirgan har bir kishi “ishtirokchi”ga aylanib – galereyani g‘amxo‘rlik ofisiga aylantirdi. Tomoshabinlar esa uning xodimlariga aylanishdi.

Hech qanday pardoz, libos yoki dramatik monologlar yo‘q. Faqat harakatlar. Faqat siz, yuvish kerak bo‘lgan qoshiq, uxlatish kerak bo‘lgan qo‘g‘irchoq, javonlarga joylashtirish kerak bo‘lgan kir-kechaklar.

Siz bularni bajarasiz. Go‘yo qarshiliksiz. Ammo to‘satdan charchaganimgizni his qilasiz. Vaholanki, bularning barchasi “arzimas narsa”dek tuyuladi. Va bu – asosiy burilish nuqtasi. Chunki siz tushunasiz: ayollar mehnati ko‘zga ko‘rinmas, chunki uni hech narsaga arzimaydigan ish deb hisoblashga o‘rganib qolishgan.

Ayol to‘xtasa – dunyo to‘xtaydi

Performans ichida ofisga o‘xshash xona mavjud. Faqat u yerdagi shov-shuv, qahva va printerlar yo‘q. Bu yerda boshqa narsa bor: e’tibor.

Bu makon Virjiniya Vulfning “Shaxsiy xona”sini eslatardi – faqat bizning hayotimizga moslashtirilgan holda, chunki ko‘pincha ayollarning nafaqat xonasi, balki hatto tinch burchagi ham bo‘lmaydi. Ijodkorlar aynan shuni taqdim etishgan. Bu shunday makonki, unda g‘amxo‘rlik vazifadan ko‘ra tilga aylanadi. Bu yerda charchoqning hidini sezish mumkin. Bu shunday joyki, boshqa ayollarning ko‘zlariga qarab, ularda o‘zingizni ko‘rishingiz mumkin.

Performansdan oldin yana bir muhim qism bor edi: ishtirokchi ayollar bilan o‘tkazilgan mahorat darsi. Unda ayollar o‘zlarining shaxsiy buyumlarini olib kelib, o‘z hikoyalari, harakatlari va marosimlari bilan o‘rtoqlashishardi.

Bu maishiy tuyulgan xotiralar performans tuzilmasiga, uning to‘qimasiga singib ketdi. Va uni jonli qildi. Bu mavhumlik emas, balki boshqacha nuqtai nazardan ko‘rilgan haqiqat edi.

“Vaqtinchalik ofis” bu haqda hech qanday ziddiyatsiz gapiradi. Ginasiz. U g‘amxo‘rlik mehnat ekanligini ko‘rsatadi. Mehnat esa hurmatga sazovor. U ayollarga charchash huquqini beradi. Va o‘z makoniga ega bo‘lish huquqini. Va e’tirof etilish huquqini.

Yangi muloqot ijodkorlari

Xe-ren Li – Toshkentda faoliyat yuritayotgan seullik rassom o‘zining site-specific loyihalari bilan tanilgan. U shunchaki installyatsiyalar emas, balki makon to‘laqonli suhbatdoshga aylanadigan tajribani yaratadi. Uning asarlari ko‘pincha ovozi eshitilmaganlar – keksa ayollar, muhojir ayollar, uy xizmatkorlari haqida bo‘ladi.

Malika Zayniddinova – kurator, san’at menejeri, o‘zbek madaniy hayotining ilhom beruvchi siymosi. Uning Venetsiya biennalesi, ko‘rgazmalar va festivallardagi loyihalari turli kontekstlar va ovozlarni birlashtiradi. Eng muhimi – rivojlanish uchun sharoit yaratadi.

Ularning birgalikdagi performansi norozilik emas. Bu e’tirof. Sokin, ehtiyotkor. Ammo shu bois ham, ayniqsa, ta’sirchan.

“Vaqtinchalik ofis” performansi kurash haqida emas. Bu sevgi haqida. Va u qanday qilib samimiy bo‘lishi mumkinligi to‘g‘risida.

Spektakl Koreya san’at kengashi ko‘magida yaratilgan bo‘lib, Generalkunst va Qizlar Collective o‘rtasidagi hamkorlikdir.

Suratlar loyiha tashkilotchilari tomonidan taqdim etilgan.