Yig‘i aralash kulgu

Bugungi kunda “qalpoqli odam”ning mashhurlik darajasiga teng keladigan birorta kino yulduzi yo‘qligini bemalol aytish mumkin. U London xarobalaridan kinoolimpgacha, Gollivudning eng yorqin yulduzidan Yevropadagi surgun qilingan aktyorgacha bo‘lgan yo‘lni bosib o‘tdi.

1914-yil. Charli Chaplin birinchi marta ekranda Daydi obrazida paydo bo‘ladi. Besh yildan so‘ng sayyoramizda “Hassa tutgan daydi”ni ko‘rmagan qit’a qolmaydi.

1889-yil 16-aprelda Londonda tug‘ilgan Charlz Spenser Chaplin o‘zini ko‘p qirrali shaxs sifatida namoyon etdi.  Aktyor, ssenariynavis, rejissyor, prodyuser va yozuvchi sifatida u nafaqat kino olamini, balki tarixni ham o‘zgartirib yuborgan yuzga yaqin qisqa metrajli va mashhur to‘liq metrajli filmlarni ekranlarga olib chiqdi.

Chaplin kino olamiga kirishdan oldin hayotiy qiyinchiliklarni boshdan kechirgan. Onasidan erta ayrilgach, ichkilikboz otasi va o‘gay ukasi bilan qolib, ba’zan ko‘chada tunab qolgan, xullas, hayot haqiqati bilan juda erta tanishgan.

1922-yil. Charli Chaplin sayyoramizdagi eng mashhur insonlardan biri, Gollivudning yetakchi yulduzi, Amerikaning sevimlisiga aylandi.

Kino olamiga kirib, shuhrat cho‘qqisiga erishgach, u sukut saqlagan holda odamlar qalbidagi eng baland ovozga, u yaratgan antiqahramon Charlo esa butun dunyo tanigan personajga aylandi. Ba’zi odamlar Chaplinni o‘z filmlarida ta’kidlagan siyosiy qarashlari uchun yoqtirmasdi, unga qarshi tuhmat kampaniyalari uyushtirildi.

“Kichkintoy”, “Oltin talvasasi”, “Katta shahar chiroqlari” va boshqa sentimental, mehribon, kulgili va sodda filmlar. Aktyorning o‘zi ham xuddi shunday ko‘rinardi, ammo kinodagi obraz ortida butunlay boshqa odam yashiringan edi.

1952-yil. Chaplin AQShdan badarg‘a qilingan, uning obro‘si to‘kilgan, filmlari Amerikada namoyish etilishi taqiqlangan.

So‘zsiz kino afsonasining hayotida ko‘tarilishlar va tushishlar, o‘zini izlash davri bo‘ldi. Va bu aql bovar qilmas aylanmada, uning karyerasi davomida yaratgan mashhur filmlari nafaqat kulgi uyg‘otdi, balki odamlarning qalbiga chuqur ta’sir qildi.

1972-yil. Keksa aktyor yana Gollivudga qaytdi. Unga XX asr kinematografiyasiga qo‘shgan bebaho hissasi uchun faxriy “Oskar” mukofoti topshirildi.

Uning filmlari bugungi kunda ham dolzarb bo‘lib, san’atkorlar uchun ilhom manbai hisoblanadi. Chaplin kinoga olib kirgan yangiliklar va filmlardagi abadiy mavzular uni doimo esda qoladigan afsonaga aylantirdi. Chaplinning oltita filmi: “Venetsiyadagi bolalar poygasi”, “Muhojir”, “Oltin talvasasi”, “Katta shahar chiroqlari”, “Yangi zamonlar” va “Buyuk diktator” Milliy filmlar reestriga kiritilgan. Chaplinning ko‘plab eng sara asarlari kinematografiyaning eng qimmatli filmlari qatoriga kiradi. Ulardan ba’zilarini ko‘rib chiqamiz.

“Yangi zamonlar”

Charli Chaplinning eng yaxshi filmlaridan biri “Yangi zamonlar” bo‘lib, uning asosiy mohiyati komediya va pafos uyg‘unligidagi mahorat hisoblanadi. U sanoat davrini, Buyuk depressiya davrida ishchilar sinfi vakillari duch kelgan qiyinchiliklarni satirik tarzda tasvirlashi bilan ajralib turadi. Bu davrni 1929-yilgi jahon iqtisodiy inqirozi deb ham atashadi.

Film davomida Charli qahramoni zamonaviy jamiyatga moslashishga urinib, turli qiyinchiliklarga duch keladi. U kambag‘allik, boshpanasizlik va ochlikni boshdan kechiradi, ammo shu bilan birga o‘zining ruhi va hazil-mutoyibasini saqlab qolishga intiladi. Yo‘l davomida u turli xil insonlarni uchratadi, jumladan, yosh ayolni ham. U ham hayotda o‘z o‘rnini topish uchun qattiq kurashmoqda.

Romantik komediya durdonasi – “Katta shahar chiroqlari”

“Katta shahar chiroqlari”ni ovozsiz film sifatida yaratib, Chaplin jiddiy moliyaviy xatarga bordi. Shu yo‘l bilan u insoniyatning yangi paydo bo‘lgan “ovozli filmlar”ga bo‘lgan oshkora qiziqishiga qarshi chiqdi.

Foto: City Lights

Romantik komediyada Daydi ko‘zi ojiz gulchi qizga oshiq bo‘ladi va ayni paytda millioner ichkilikboz bilan qizg‘in do‘stlik o‘rnatadi. Chaplinning bu tavakkalchiligi o‘zini oqladi va “Katta shahar chiroqlari” kassa muvaffaqiyatiga erishdi. Film shunchalik yutuqqa erishdiki, Chaplin uni qo‘llab-quvvatlash uchun jahon bo‘ylab safarga otlandi.

Mashhur yozuvchi Jeyms Eyji bu sahnada Chaplinning ijrosini “kino tasmasiga yozib olingan eng buyuk aktyorlik namunasi” deb ta’riflagan.

“Oltin talvasasi”

“Bu men esda qolishni xohlagan asarim” (Ch.Chaplin)

Film tomoshabinlar sevimlisi bo‘lgan kichkina daydi sarguzashtlari haqida. Bu safar u Alyaskadagi oltin konlariga yo‘l oladi. XIX asr oxiridagi oltin vasvasasi qisqa fursatda boyib ketish ilinjida uzoq o‘lkalarga otlangan ko‘plab odamlarning boshini aylantirgandi. Qisman Yangi yil arafasida sodir bo‘ladigan bu film voqealari hayotiy fojialar ustidan kulgi xazinasiga aylangan.

Bosh qahramon qorli vodiylar va tog‘lar bo‘ylab xatarli sayohatga chiqadi, u yerda uni sarguzashtlar, qiyinchiliklar va xavfli uchrashuvlar kutmoqda. Chaplin o‘sha davrning shafqatsiz voqeligini hazil-mutoyiba tarzida tasvirlaydi, tomoshabinni son-sanoqsiz nayranglar va kulgili vaziyatlar silsilasi bilan xursand qiladi.

Ulkan muvaffaqiyatga erishgan “Oltin talvasasi” ovozsiz kino davrining eng ko‘p daromad keltirgan filmlaridan biriga aylandi.

Foto: The Gold Rush

Film haqidagi dastlabki g‘oya Chaplinning xayoliga Klondaykdagi oltin vasvasasining bir nechta suratlarini ko‘zdan kechirayotganida keldi. Ayniqsa, uni Chilkut dovoni bo‘ylab konlarga yo‘l olgan oltin izlovchilarning cheksiz safi taassurotlantirdi.

Bu sahnani suratga olish uchun bir kunlik filmga ikki yarim mingta haqiqiy daydi jalb etildi. Ularning ko‘pchiligi pavilyonlarda suratga tushirildi. Albert Eynshteyn Charli Chaplinga yo‘llagan maktubida shunday deb yozgan edi: “Sizning “Oltin talvasasi” filmingiz butun dunyoga tushunarli va siz shubhasiz buyuk insonga aylanasiz”.

Chaplinning ba’zi mashhur sahnalari, jumladan “Roll Dance” – u raqqosning oyoqlarini taqlid qilish uchun sanchqi va bulochkalardan foydalangan sahna – keyinchalik uning tashrif qog‘oziga aylandi.