Kuchli shaxs haqidagi afsona

“Kuchli shaxs” — har qanday qiyinchilikni yenga oladigan, bardoshli inson obrazi — bizni bolalikdan intilish lozim bo‘lgan ideal sifatida o‘rgatiladi. O‘zimizdan qat’iyat, sinovlarga chiday olish va hech qanday zaiflikni bildirmaslikni talab qilamiz: yig‘lamaslik, norozilik bildirmaslik, shikoyat qilmaslik. Ammo tashqi sobitqadamlik ortida ko‘pincha o‘ziga nisbatan haddan ortiq talabchanlik, his-tuyg‘ularni bostirish va o‘zgarishlardan qo‘rquv yashirin bo‘lishi mumkin.

Ichki kuch — bu barcha sinovlarga bardosh berish emas, balki zaif tomonlarini tan olish, o‘zini har qanday holatda ham chin dildan sevish va qabul qilishdir. Bugungi kunda psixologik moslashuvchanlik “kuchli shaxs” stereotipidan ham muhimroq resursga aylanmoqda. ELLE O’zbekiston tahririyati psixologik moslashuvchanlik shaxsiy o‘sishda qanday rol o‘ynashi va bu sifatni qanday rivojlantirish mumkinligi haqida so‘zlaydi.

Tushuncha tahlili

Psixologik moslashuvchanlik — bu insonning o‘zgaruvchan sharoitlarga moslasha olish qobiliyati, shu bilan birga o‘zi va ichki qadriyatlari bilan aloqani yo‘qotmaslik. U qo‘rquv yoki qayg‘u kabi murakkab hissiyotlarni chetlab o‘tmasdan, balki ongli ravishda his qilib, qabul qilishni o‘z ichiga oladi. Bu sifat, vaziyatga qarab xulq-atvor strategiyasini o‘zgartirish, ammo baribir o‘z qadriyatlariga sodiq qolish, jamiyatning me’yor va kutilmalariga ko‘r-ko‘rona moslashmaslikni ham anglatadi.

Odatdagi “ichki kuch” tushunchasidan farqli ravishda, u qat’iyat, sabr-toqat va his-tuyg‘ularni bostirishga emas, balki noaniqlik sharoitida ham muvozanatda bo‘lishga imkon beruvchi “yumshoq kuch”ga asoslanadi. Aynan shu sifat psixologik salomatlikni saqlashga, yetuk munosabatlar qurishga va stress, qo‘rquv hamda muvaffaqiyatsizliklarga qaramay oldinga borishga yordam beradi.

Nega bu muhim

Psixologik moslashuvchanlikning eng asosiy jihati — to‘siqlarga qaramay o‘zini tinglay olish qobiliyati. Bu sifat odamga hayotdagi qiyinchiliklarni doimiy ichki zo‘riqishsiz yengishga yordam beradi. Tez-tez o‘zgaradigan sharoitlar, kutishlar va ijtimoiy rollar fonida moslashuvchan inson vaqtinchalik tendensiyalarni haqiqiy qadriyatlardan ajrata oladi, his-tuyg‘ularini tanqid qilmasdan qabul qiladi va xatti-harakatlarini qo‘rquv yoki tashqi bosimdan emas, balki chin istaklariga asoslaydi.

Bu sifat bo‘lmasa, odamlar ko‘pincha samarasiz yo‘llarni tanlaydi — masalan, o‘zlariga nisbatan yomon munosabatni indamay qabul qilish yoki boshqalarga yoqish uchun o‘z ehtiyojlarini e’tiborsiz qoldirish. Buning uzoq muddatli oqibati — xavotir va hayot sifatining pasayishi. Psixologik moslashuvchanlik esa, aksincha, qiyinchiliklarga qaramay, jamiyat bosimiga zid ravishda ham moslashish va o‘sishga xizmat qiladi.

foto: Mauri Studio, pexels

Psixologik moslashuvchanlikni rivojlantirish bo‘yicha 5 amaliy tavsiya

1. Onglilikni rivojlantiring
   Fikr va hissiyotlaringizni o‘zgartirishga urinmasdan muntazam kuzatish — moslashuvchanlik sari birinchi qadam. Ichki dunyoga e’tibor qaratish, atrofdagi voqealarga ongli javob qaytarishni osonlashtiradi: masalan, “zaiflik” ko‘rinmasin deb shaxsiy chegaralar buzilishiga chidayvermaslik. Noqulay hislarni qabul qilish va ularning kelib chiqishini tushunish o‘zingiz bilan aloqani mustahkamlaydi. Bunda hissiyotlar kundaligini yuritish foydali.
2. Qadriyatlaringizni aniqlang
   Siz uchun haqiqatan nima muhim? Nima xohlaysiz — na yaqinlaringiz, na do‘stlaringiz, aynan siz? Shu savollarga javob topish, qarorlarni jamiyat kutilmalariga moslashish emas, balki ichki motivlarga asoslab qabul qilishga yordam beradi. Qadriyatlarni anglash, hatto beqaror davrlarda ham, tashqi qiyinchiliklarga qaramay, oldinga yurishda asosiy ichki kompasga aylanadi.

foto: Book Hut, pexels

1. Qiyinchiliklarga qaramay harakat qiling
   Noqulay vaziyatlarga duch kelganda chidadan ko‘ra, kichik bo‘lsa-da, muhim maqsad sari qadam tashlang. Qo‘rquv, ishonchsizlik yoki loqaydlik bo‘lsa ham, bu bir martalik harakat ichki tayanchni shakllantirish va chegaralarni himoya qilish qobiliyatini rivojlantiradi.
2. O‘z-o‘zingizni tanqid qilish ustida ishlang
   Konstruktiv fikrlar bilan zararli tanqidni farqlashni o‘rganing. Qo‘llab-quvvatlovchi ichki muloqot murakkab vaziyatlarda barqarorlikni saqlashga va muvaffaqiyatsizlik qo‘rquvi sababli harakatdan voz kechmaslikka yordam beradi.
3. Nuqtai nazaringizni kengaytiring
   Har bir holatni turli rakurslardan ko‘rib chiqing, umumlashtirishdan qochishga harakat qiling. Masalan, “hammasi yomon” degan avtomatik reaksiya o‘rniga: “yana qanday fikr bildira olaman?”, “bir hafta yoki bir yil o‘tib bunga qanday qarar edim?” kabi savollarni bering. Perspektivani o‘zgartira olish — keskinlikdan chiqishga, muvozanatni saqlashga va vazmin qarorlar qabul qilishga yordam beradi.