Butun borliqqa evrilmoq

Davrlar haqida so‘z yuritar ekanmiz, ularni nafaqat voqealar yoki g‘oyalar, balki zamon ruhini his etib, unga munosib javob bera oladigan shaxslar ham belgilashini anglamog‘imiz lozim. Ana shunday shaxslardan biri Li Baueri edi – u 1980-1990-yillarda London san’at sahnasi va modasini tana, shaxsiyat va estetika bilan tajriba o‘tkazish maydoniga aylantirgan inson-hodisa, rassom va ijrochi edi. U san’at va provokatsiya, teatr va hayot, niqob va haqiqat chegarasida yashadi. Agar uni bir so‘z bilan ta’riflash kerak bo‘lsa, bu so‘z, shubhasiz, “yaxlitlik” bo‘lardi. Biroq bu so‘z xotirjamlik yoki tugallanganlik ma’nosida emas, balki u qilayotgan ishiga mutlaq berilganlik ma’nosida ishlatilardi.

Li 1961-yilda Melburndagi Sanshayn nomli kichik shahar atrofida tug‘ilgan – bu nom uning tajribasiga zid edi. Bu joy me’yor va to‘g‘rilik haqida qat’iy tushunchalarga ega bo‘lib, ijodkorlik, agar mavjud bo‘lsa ham, kamtarona, foydali va ko‘zga tashlanmaydigan bo‘lishi kerak edi. Uning ota-onasi Najot Armiyasi (protestant xristian xayriya tashkiloti) xodimlari bo‘lib, o‘g‘illari uchun barqaror, oddiy hayotni orzu qilishardi. Ammo Li bolaligidanoq o‘z yo‘li boshqacha bo‘lishini his qilardi. U ishtiyoq bilan musiqa bilan shug‘ullanar, o‘z qo‘llari bilan narsalar yasar, teatrga qiziqar, tikish va liboslarga moyil edi. Bularning barchasi oddiy hobbi emas, balki so‘zlar bilan ifodalab bo‘lmaydigan o‘zini chuqur namoyon etish ehtiyoji edi.

Li Melburn qirollik texnologiya institutining moda fakultetiga o‘qishga kirdi, ammo Avstraliya sahnasi unga juda tor tuyuldi. Shu sababli u 1980-yilda Londonga ko‘chib o‘tdi – bu shaharda klublar madaniyati, san’at, musiqa va moda jadal rivojlanib, glem-rok, pank va postmodernizm g‘oyalari bilan chatishib ketgandi.

London va o‘zgarish san’ati

Baueri Londonga kelganida, klub sahnasi allaqachon yangi yuksalishni boshdan kechirayotgan edi. Dekadans, teatrallik va g‘alati modadan ilhom olgan New Romantic uslubi va harakati Li uchun ideal zamin bo‘ldi. U tashqi ko‘rinishi bilan tajribalar o‘tkaza boshladi: pardoz, murakkab liboslar, tanani yashiradigan yoki kattalashtiradigan tuzilmalar. U klublarda e’tiborsiz qoldirish mumkin bo‘lmagan shaxs sifatida paydo bo‘ldi va tez orada sahna ishtirokchisidan uning ijodkoriga aylandi.

1985-yilda Li “Tabu” klubining boshlovchisi va targ‘ibotchisiga aylandi, klub tez orada kult maqomiga erishdi. “Tabu”ning muhitida dadillik, kinoya va qabul qilish uyg‘unlashgandi. Odamlar u yerga faqat musiqa yoki raqs uchun emas, balki o‘zgacha bo‘lish huquqi uchun kelishardi.

Li o‘z obrazlarini maskarad sifatida qabul qilmagan. Bular tana, erkinlik, chegaralar va ularning yo‘qligi haqidagi jonli fikrlar edi. Uning modaga yondashuvini an’anaviy dizayn deb bo‘lmasdi. U odatdagi ma’noda kolleksiyalar yaratmagan, uning “buyumlari” bitta odamda – o‘zida yaratilgan o‘ziga xos installyatsiyalar edi.

Moda impulsda tug‘iladi

Baueri ishlagan asosiy mavzulardan biri tana edi. U jismoniylikni qayta tushundi: shakllarni yashirdi, yangilarini yaratdi, ta’kidladi, bo‘rttirdi, o‘zgartirdi. Uning liboslarida chiroyli bo‘lish maqsadi yo‘q edi. Ular fikr ifodasi shakli edi. U tashqi ko‘rinish qadriyatning sinonimi emasligini eslatish uchun ongli ravishda odatiy go‘zallik tasavvuridan voz kechdi.

Aynan shu g‘oya uni nafaqat moda olamida, balki zamonaviy san’atda ham ahamiyatli shaxsga aylantirdi. U raqqos va xoreograf Maykl Klark bilan hamkorlik qilib, sahna asarlari uchun liboslar yaratdi, televizion ko‘rsatuvlarda ishtirok etdi, musiqa guruhlari bilan ishladi, san’at ko‘rgazmalarida o‘z ijodini namoyish etdi. 1988-yilda Baueri o‘zini galereyada jonli installyatsiya sifatida taqdim etdi: u tomoshabinlar kuzatishi mumkin bo‘lgan shisha ortida turardi. Har kuni u yangi qiyofada paydo bo‘lib, nafaqat o‘z tasvirining o‘zgaruvchanligini, balki doimiy ravishda boshqalarning nigohi ostida bo‘lgan insonning zaifligini ham namoyon etardi.

Uning tarjimai holidagi eng nozik va muhim voqealardan biri, ehtimol, rassom Lyusen Freyd bilan hamkorligi bo‘lgan. Ko‘p qatlamli obrazlari bilan tanilgan Li, Freydga yalang‘och, grimsiz va libossiz pozada o‘tirgan. Bu kamdan-kam uchraydigan o‘zini qabul qilish lahzasi edi. Bauerining o‘zi ham bu portretlar unga o‘zini yangicha ko‘rishga yordam berganini ta’kidlagan.

Meros va ziddiyatlar

Baueri 1994-yilda asoratlar tufayli vafot etgan bo‘lsa-da, uning g‘oyalari yashashda davom etdi. Ular Aleksandr Makkuindan Comme des Garçons’gacha, Jon Galyanodan Maison Margiela’gacha bo‘lgan ko‘plab dizaynerlarga ta’sir ko‘rsatdi. Uning modaga jonli ijro sifatidagi yondashuvi butun bir avlodning vizual tilining bir qismiga aylandi. U rassomlar va modelyerlarni ilhomlantirish o‘rniga, boshqacha bo‘lishga yo‘l ochib berdi. 

Bugungi kunda biz Bauerining izlarini turli sohalarda: teatrda, podiumda, ommaviy madaniyatda ko‘rishimiz mumkin. Biroq uning ta’siri faqat estetika bilan cheklanmaydi. U ancha chuqurroq – uning tana, shaxsiyat va erkinlik haqidagi fikrlash tarzida namoyon bo‘ladi.

Shunga qaramay, uning yo‘li faqat ilhomlantiruvchi emas edi. Lining xatti-harakatlari savollar tug‘dirardi: u shafqatsiz, beqaror va muomalaga qiyin bo‘lishi mumkin edi. Uning quvvati doim ham yaratuvchi bo‘lmasdan, ba’zida vayronkor bo‘lardi. Ehtimol, bolaligidagi puritancha qat’iylik, qattiq chegaralar, murosasiz axloq va o‘zingni namoyon qila olmaydigan sukunat Lini san’atga undagan bo‘lishi mumkin, chunki u yerda bularning barchasini qo‘yib yuborish mumkin edi.

Ammo u mukammal bo‘lishni istamasdi. U shunchaki mavjud bo‘lishni xohlardi. Va iloji boricha haqiqiy bo‘lishni istardi.