Haute Couture: vaqtni o‘z zabtiga olgan hashamat
Yuqori moda nima, nima uchun u millionlab turadi va uning asosiy mijozi kimlar?
Haute couture – bu modaning cho‘qqisi, uning mehrobi. Bu yerda hamma narsa boshqacha qonunlar asosida sodir bo‘ladi: buyumlar tirajlar bilan chiqarilmaydi, chakana savdoga tushirilmaydi va mavsumiy chegirmalarni kutmaydi. Ular ustaxonalar sukunatida – ignalar shivirlashi ostida, organza o‘ramlari orasida, hunari o‘n yillar davomida avloddan-avlodga o‘tib kelayotgan ustalar qo‘lida yaratiladi. Har bir buyum ma’lum bir shaxs uchun tikilgan individual hikoya. U tana shaklini takrorlamaydi – u yangi shakl yaratadi.
Yuqori moda qonunlari
Yuksak moda Parijda tug‘ildi va darhol san’atga aylandi. 1858-yilda Charlz Frederik Uort Ryu-de-la-Pe ko‘chasida birinchi moda uyini ochganida, u moda haqidagi tasavvurni butunlay o‘zgartirdi: endi dizayner mijozning iltimosiga ko‘ra tikmaydi – u yaratadi, jamoatchilik esa tanlaydi. Shunday qilib, kutyur davri boshlandi: mavsumiy kolleksiyalar, namoyishlar, manekenchilar, sara matolar va to‘liq mualliflik bilan. 1868-yilda ushbu yangi tizimni himoya qilish uchun Chambre Syndicale – Yuqori moda palatasi tashkil etildi, u yerda kim uy deb nomlanishga haqli, kolleksiyalarni qanday taqdim etish va dizaynni qanday himoya qilish kerakligi to‘g‘risidagi qoidalar belgilana boshlandi. Ikkinchi jahon urushidan keyin Fransiya barcha qoidalarni qonun darajasida mustahkamladi – 1945-yildan boshlab “haute couture” atamasi qonuniy himoyaga olindi.
Bu yopiq hudud va u yerga kirish huquqini qozonish kerak. “Yuqori moda uyi” deb nomlanish uchun chiroyli tikishning o‘zi yetarli emas – kamida 15 nafar usta va 20 nafar texnik mutaxassisdan iborat Parij atelyesiga ega bo‘lish, shuningdek, yiliga ikki marta – yanvar va iyul oylarida kamida 50 ta original obrazni o‘z ichiga olgan kolleksiyalarni namoyish etish lozim. Shu bilan birga, ishning 70% dan ortig‘i qo‘lda bajarilishi shart.
Shuning uchun ham yuksak modaning maqomi rasmiyatchilik emas, balki har bir libos ortida turgan ulkan mehnatning in’ikosidir.
Mukammallik narxi
Qo‘lda tikilgan orzu qanchaga tushadi? Har bir libos ortida nafaqat noyob materiallar, balki yuzlab, ba’zan minglab soatlik qo‘l mehnati yashiringan. Bu yerda qisqa yo‘llar yo‘q: birinchi eskizdan to oxirgi tugmachagacha hamma narsa qo‘lda, zargarona aniqlik bilan bajariladi. Har bir libos ustida butun boshli ustalar jamoasi ishlaydi: masalan, Chanel atelesida bitta ko‘ylakni yaratishda kamida to‘rt kishi ishtirok etishi mumkin. Oddiy ko‘rinadigan model uchun kamida 150 soat, kristallar yoki patlar bilan bezatilgan ko‘ylak uchun esa 1000, 1600 va ba’zan 6000 soatgacha vaqt ketishi mumkin.
Fransuz ipagi, organza, noyob to‘rlar, tabiiy marvaridlar, qimmatbaho toshlar, patlar va faqat buyurtma asosida to‘qiladigan matolar. Uylar Fransiyaning eng mohir hunarmandchilik ustaxonalari bilan hamkorlik qiladi: Lesage (kashtachilik), Lemarié (patlar), Maison Michel (shlyapalar), Massaro (poyabzal). Bu juda murakkab san’at tizimi bo‘lib, unda har bir detalning o‘z tarixi, nomi va narxi bor.
Ammo mato va qo‘l mehnatidan tashqari, kutyur individual yondashuv dunyosi bo‘lib qoladi. O‘lchov olishlar – majburiy: ikkidan o‘ntagacha, murakkabligiga qarab. Doimiy mijozlarning o‘z o‘lchovlariga ko‘ra shaxsiy manekenlari bor, shuning uchun ular shaxsan kelmasdan ham o‘lchov olishlari mumkin.
Shuning uchun ham haute couture’da narxlar ro‘yxati yo‘q. Hammasi individual ravishda hisoblanadi. Minimal narx eng sodda libos uchun 10-15 ming yevrodan boshlanadi, kechki libos esa o‘rtacha 100-300 ming dollarga tushadi. Yuqori chegara esa osongina milliondan oshib ketishi mumkin!
Baxtli haute couture egalari
San’at asari bo‘lgan libosni kim sotib olishi mumkin? Hozirgi zamonda yuqori modani boylar emas, balki tanlanganlar kiyadi. Million dollarlik ko‘ylakni sotib olishga qurbi yetadiganlar ko‘p emas, ammo uning qadrini biladiganlar undan ham kamroq. Kutyur auditoriyasi – bu yopiq doira: qirollik oilalari a’zolari, imperiyalar merosxo‘rlari, liboslarni kiyish uchun emas, balki san’at asari sifatida saqlash uchun buyurtma beradigan kolleksionerlar.
Xususiy mijozlardan tashqari, kutyur qizil gilamlar ustida yashaydi: Kann, Met Gala, “Oskar”. Yuqori moda liboslaridagi yulduzlar vizual kulminatsiya lahzasidir. Ko‘pincha bu obrazlarni uylar mashhurlarga taqdim etadi, ammo ba’zi aktrisalar va qo‘shiqchilar uchun yuqori moda allaqachon shaxsiy tanlovga aylangan. Konsertlar, to‘ylar, muhim voqealar – hamma joyda “boshqacha” bo‘lish kerak.
Xulosa qilib aytganda, kutyur – bu mansublik hissi haqida. Butun dunyoga: “Menda bor narsa – boshqalarda yo‘q”, deya ochiq aytish imkonidir. Aynan shu ma’noda, so‘zma-so‘z.
Yuqori moda elitasi
Bugungi kunda haute couture yuqori moda deb atalish huquqini saqlab qolgan kam sonli tanlangan uylarning yelkasida turibdi. Ushbu yopiq klubda Fransiya yuqori moda federatsiyasi tomonidan akkreditatsiyadan o‘tgan 16 ga yaqin rasmiy uylar mavjud. Ular orasida afsonaviy Chanel, Christian Dior, Givenchy va qayta tiklangan Schiaparelli, shuningdek, bir nechta yoshroq, ammo standartlarga mos brendlar bor.
Bu shunchaki sanoat elitasi emas – bu hali ham orzularni shoshilmasdan va sinchkovlik bilan tikayotganlar. Fransiyadan tashqarida yuqori modaga faqat bir nechta ruxsat etilgan “muxbir a’zolar” – Valentino, Elie Saab, Fendi, Armani Privé va Atelier Versace vakillik qiladi. Ularning barchasi mavsum modasi emas, balki abadiy san’at muhim bo‘lgan hunarmandchilik an’analarini asrab-avaylovchilardir.
