To‘y afsonalari: haqiqat yoki xalq uydirmasi?

Ko‘plab an’analar, ramzlar va e’tiqodlar asrlar osha, avloddan avlodga o‘z dolzarbligini yo‘qotmagan holda bizgacha yetib kelgan. Albatta, ko‘p yillar davomida o‘z sir-asrorini, ramziy ma’nosini saqlab kelayotgan to‘y marosimlarini ham chetlab o‘tmagan. ELLE O‘zbekiston to‘y bo‘limi tahririyati eng keng tarqalgan an’analar bilan bog‘liq afsonalarni ochishga qaror qildi. Keling, ulardan qay biri chinakam tarixiy yoki madaniy asosga egaligi, qay biri esa mantiqiy ma’noga ega bo‘lmagan, ammo to‘y marosimlarida yashashni davom ettirayotgan xalq udumlari ekanligini birgalikda ko‘rib chiqamiz.

Nikoh marosimigacha kelin kuyovni to‘y libosida ko‘rishi mumkin emas

Bu afsona uzoq o‘tmishga borib taqaladi, o‘shanda nikoh kelishuv asosida tuzilgan va yoshlar ko‘pincha to‘y kunigacha bir-birlarini ko‘rishmagan. Agar kuyov kelinni nikoh libosida oldindan ko‘rsa, fikridan qaytib, nikohdan voz kechishi mumkin, deb hisoblangan. Bugungi kunda bu an’ana muvaffaqiyatsizlikdan qo‘rqish emas, balki ko‘proq romantika va syurpriz uchun saqlanib qolmoqda. Ko‘pgina er-xotinlar, aksincha, “birinchi nigoh”ni uyushtirishadi – bu qayliq birinchi marta mahbubasini marosim oldidan kelinlik qiyofasida ko‘rganida, bu to‘y kunini yanada hayajonli qiladi.

To‘y kuni yomg‘ir – baxt belgisi

To‘y kunidagi yomg‘ir yosh kelin-kuyovga farovon va mustahkam oilaviy hayotni va’da qiladi, deb ishoniladi. Ba’zi madaniyatlarda yomg‘ir tomchilari kelinning allaqachon yig‘lagan ko‘z yoshlarini anglatadi, demak, nikohda uni faqat quvonch kutadi. Boshqa mamlakatlarda esa bu afsona hosildorlik va boylik bilan bog‘lanadi, chunki yomg‘ir yerni oziqlantiradi va mo‘l-ko‘l hosil belgisi. Amaliyotda, albatta, to‘y kuni yomg‘ir yog‘ishi noqulayliklar keltirib chiqarishi mumkin, ammo ko‘plab er-xotinlar soyabonlarni g‘amlab va fotosessiyaning zaxira variantini rejalashtirgan holda noqulay ob-havoga oldindan tayyorgarlik ko‘rishadi.

Nikoh uzugini yechib bo‘lmaydi

Bir alomatga ko‘ra, nikoh uzugini yechib tashlash munosabatlarning buzilishiga va hatto ajralishga olib keladi. Biroq bu afsona hech qanday ilmiy asosga ega emas. Uzuk sehrli himoya emas, faqatgina nikoh ramzi hisoblanadi. Zamonaviy dunyoda ko‘p odamlar amaliy sabablarga ko‘ra – sport bilan shug‘ullanish, kimyoviy moddalar bilan ishlash yoki shunchaki qulaylik uchun uzukni yechadilar. Asosiysi, uzluksiz taqinchoq taqish emas, er-xotin o‘rtasidagi muhabbat va hurmat.

fotо: freepik

Kelin marvaridlari – ko‘z yoshlari ramzi

Qadimiy rivoyatda aytilishicha, agar kelin marvarid taqinchoqlar taqsa, uni nikohda ko‘z yoshlari kutadi. Biroq, ba’zi madaniyatlarda, aksincha, marvarid poklik, nazokat va omad ramzi hisoblanadi. Zamonaviy dunyoda ko‘plab kelinlar marvarid taqinchoqlarini tanlaydilar, chunki ular obrazga nafislik va nafosat bag‘ishlaydi. Bundan tashqari, marvaridning o‘zi chig‘anoq ichida uzoq vaqt shakllanish natijasidir, buni chidamlilik va go‘zallik ramzi sifatida ko‘rib chiqish mumkin.

fotо: freepik

Kelin ko‘ylagi faqat oq bo‘lishi kerak

Bugungi kunda kelinni oq ko‘ylaksiz tasavvur qilish qiyin, lekin bu an’ana nisbatan yangi. Oq rang 1840-yilda to‘yi uchun qorday oppoq libos tanlagan qirolicha Viktoriya tufayli poklik va ma’sumlik ramziga aylandi. Shu paytgacha kelinlar turli rangdagi – oltin rangdan to yorqin qizil ranggacha bo‘lgan ko‘ylaklarni kiyishgan. Ba’zi madaniyatlarda oq rang, aksincha, motam bilan bog‘liq bo‘lib, to‘y liboslari an’anaviy ravishda to‘yingan ranglarda tanlanadi. Masalan, Hindistonda kelinlar omad va farovonlik ramzi bo‘lgan qizil sari kiyadilar.

fotо: freepik

To‘yga pichoq va soat sovg‘a qilish mumkin emas

E’tiqodga ko‘ra, pichoq sovg‘a sifatida oilaga kelishmovchilik keltiradi, soat esa ayriliqgacha bo‘lgan vaqtni hisoblaydi. Qadimda o‘tkir predmetlar odamlar o‘rtasidagi aloqani “kesadi”, deb hisoblangan. Biroq bugungi kunda bu afsona o‘tmish sarqitlaridan boshqa narsa emas. Zamonaviy dunyoda ko‘plab er-xotinlar oila o‘chog‘iga amaliy va zamonaviy qo‘shimcha sifatida xizmat qiladigan qimmatbaho oshxona to‘plamlari yoki dizaynerlik pichoqlarini sovg‘a sifatida olishadi. Bashang soatlar esa, ayniqsa, avloddan avlodga o‘tib kelayotgan bo‘lsa, abadiy muhabbat timsoliga aylanishi mumkin.

Kelin to‘ydan oldin oynaga to‘la-to‘kis qaramasligi kerak

Bu afsonada aytilishicha, kelin o‘zini ko‘zguda to‘ydan oldin to‘liq nikoh libosida ko‘rsa, bu baxtsizlik keltirishi mumkin. Go‘yo oyna uning baxtini “o‘g‘irlashi” yoki kelajakdagi oilaviy hayotini buzishi mumkin. Aslida bu afsonaning asosi yo‘q. Kelin o‘z qiyofasida o‘zini ishonchli his qilishi, ko‘zgu esa uni muhim kunga tayyorlashga yordam beradigan vosita bo‘lishi muhimdir. Bundan tashqari, zamonaviy stilistlar kiyim, makiyaj va soch turmagi uyg‘un ko‘rinishiga ishonch hosil qilish uchun yakuniy sinov zarur, deb ta’kidlashadi.

fotо: freepik

Guldasta uloqtirish

To‘yda guldasta uloqtirish an’anasi qadimiy ildizlarga ega bo‘lib, kelin o‘zining muborak quvvatini atrofdagilarga yetkazadi, degan ishonch bilan bog‘liq. O‘tmishda kelin guldastani olomon ichiga uloqtirar va kim uni tutib olsa, yaqin orada oila quradi, deb hisoblanardi. Bu marosim Buyuk Britaniya va Yevropaning boshqa mamlakatlarida mashhur bo‘lib, u yerda guldastani tutgan ayol muhabbatini albatta kutib oladi, deb ishonilgan. Vaqt o‘tishi bilan bu an’ana marosimda ishtirok etuvchilarga quvonch va baxtli kelajakka umid bag‘ishlovchi quvnoq to‘y o‘yiniga aylandi.

foto: freepik